Czary i sztuczki

Reżyser w dramacie Christo Bojczewa szukał ciężaru, tymczasem więcej jest tam literackiego konceptu niż życiowej prawdy.

26.04.2007

Czyta się kilka minut

"Orkiestra Titanic". Fot.T.Kamiński /
"Orkiestra Titanic". Fot.T.Kamiński /

Bohaterowie "Orkiestry Titanic" to grupa życiowych nieudaczników, wyrzuconych na margines egzystencji. Żyją na opuszczonej stacji kolejowej, snując plany napadu na pociąg, tyle że żaden z dalekobieżnych ekspresów się tu nie zatrzymuje. Moskwa, Berlin, Warszawa - te nazwy są jak obietnica lepszego życia, dalekiego i niedostępnego. Bohaterowie wspominają, kłócą się, pocieszają, a przede wszystkim - topią smutki w alkoholu. Bezcelowość działań, brak określonej tożsamości, abstrakcyjność sytuacji - wszystko to sprawia, że przypominają nieco postaci z Becketta. Z drugiej strony jest w nich coś z bohaterów Czechowa, jakieś ciepło, coś sentymentalnego, co przywołuje na myśl trzy siostry marzące o ucieczce z prowincji i nowym życiu w dalekiej Moskwie. Rudolf Zioło w gdańskim przedstawieniu idzie tym drugim tropem.

W pierwszych scenach nadaje spektaklowi zgrzebny, realistyczny kontur. Dwie platformy oddzielone torami, ławeczki - jesteśmy na stacji kolejowej. Wszystko zasypane górą śmieci. Aktorzy występują w starych, brudnych, obszarpanych kostiumach, naśladujących sposób ubierania się ulicznych włóczęgów. Grają z werwą, soczyście - dużo tu biegania, krzyku, pijackiej szarpaniny. Jakby to atakujące widza od pierwszych chwil spiętrzenie emocji miało w wielkim skrócie oddać całe lata beznadziejnej egzystencji. Tonacja ulega zmianie wraz z pojawieniem się Harry'ego. To postać zagadkowa, przybysz znikąd, ni to magik, ni to cyrkowy klaun. Swoje czary czyni pod wpływem wódki - co każe powątpiewać w ich rzeczywistą wartość. Tym bardziej, że pozostali bohaterowie także są nieustannie pijani... Zioło co prawda pokazuje Harry'ego jako taniego kuglarza, jednocześnie jednak nie pozwala wątpić w jego magiczną moc. Sztuczki Harry'ego są czarodziejskie - bo potrafią zawładnąć bohaterami, na moment przemienić ich w ludzi pełnych dziecięcych marzeń, aspiracji, pragnień.

Muzyka, światła, choreografia - wszystko to próbuje wytworzyć na scenie atmosferę oniryczną, w której dochodzi do magicznej, choć krótkotrwałej przemiany. Ten oniryzm jest jednak raczej zasugerowany niż obezwładniający, jakby przykrojony na miarę kameralnych warunków sceny (i, być może, zbyt skromnego budżetu przedstawienia). Pod dyktando batuty Harry'ego bohaterowie formują kwartet smyczkowy "Titanic" i w takt dobiegającej z offu muzyki wykonują złożony ze skłonów, przysiadów, machania nogami układ taneczny. Kolejno występują w solowych pantonimach, w których przeistaczają się w uwodzicielskiego macho, w dystyngowaną damę...

Harry przypomina, że orkiestra na Titanicu grała jeszcze długo po zatonięciu statku - jakby bez tej uwagi metafora była nie dość czytelna. Nachalność, nadmiar, brak dyscypliny - w dramacie Bojczewa sporo jest mielizn. I chyba lepiej byłoby, gdyby reżyser podszedł do niego z większym przymrużeniem oka, mocniej postawił na groteskę. Z drugiej strony Zioło nie wykorzystuje potencjału dramatu tkwiącego na poziomie języka. Szuka w nim ciężaru, tymczasem w tekście więcej jest literackiego konceptu niż życiowej prawdy. Autor w dialogi wprowadza gry słowne, z upodobaniem uruchamia kolejne motywy, bawi się nimi. Jego bohaterowie nadmiar czasu spędzają nie tyle na rozmyślaniach i refleksjach, ile na słownych potyczkach. Bodaj największą zaletą dramatu jest dowcip - tego z kolei u Zioły niemal zupełnie brak.

Te braki częściowo rekompensuje finał. Harry sprawia, że jeden z pociągów zatrzymuje się, bohaterowie wsiadają i ruszają. Nie wiedzą dokąd, a gdy po chwili w strachu chcą wysiąść, okaże się, że w pociągu nie ma maszynisty. Harry poucza ich, że wszystko to jest iluzją, snem - na dowód wchodzi do skrzyni i znika. Bohaterowie po kolei także wchodzą do środka. Na koniec zostaje tylko jeden z nich, lecz mimo wielokrotnych, rozpaczliwych prób - nie znika. Kładzie się na scenie i układa do snu. Atrakcyjność finału polega na tym, że wprowadza kolejne piętro iluzji i każe nam, spoglądając wstecz, raz jeszcze przeanalizować całość. Czy wszystko było snem jednego bohatera? A może on także się komuś śni? Może nam, widzom w teatrze, który potrafi czynić czary równie magiczne i równie tanie jak Harry?

Zioło pozwala wybrzmieć wszystkim tym wątpliwościom, jednocześnie silniej akcentuje jeszcze jedną możliwość. Ostatnim scenom towarzyszy wyświetlana na tylniej ścianie projekcja: zdjęcia wielkich miast, pędzących samochodów, sklepów, restauracji, urywki programów telewizyjnych, politycznych debat. A na pierwszym planie przesuwające się wolno wyrazy: Prawda, Naród, Wolność. Jest to znów nieco zbyt jednoznaczne. Ale udane - bo choć na koniec spektakl, tonący dotychczas w ogólnikach i mało przekonujących metaforach, zyskuje rys bardziej współczesny, konkretny. Bardziej interesujący.

CHRISTO BOJCZEW, "ORKIESTRA TITANIC", reż.: RUDOLF ZIOŁO, scenogr.: Robert Rumas, choreogr.: Katarzyna Chmielewska, muz.: Bolesław Rawski, premiera w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku 14 kwietnia 2007

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Krytyk teatralny, publicysta kulturalny „Tygodnika Powszechnego”, zastępca redaktora naczelnego „Didaskaliów”.

Artykuł pochodzi z numeru TP 17/2007