Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Pierwotnie spór toczył się między prorokiem a kobietami. Znamienne, że nie określa ich przez odniesienie do ojców, mężów czy synów. W znanym nam tekście słowa, którymi prorok zwraca się do kobiet, nie są wolne od ironii: “Wy, niewiasty, wypowiadacie [śluby] własnymi ustami i spełniacie je własnymi rękami, twierdząc: »Wypełnimy ściśle śluby, które złożyłyśmy: będziemy składać królowej niebios ofiary kadzielne i ofiary z płynów dla niej«. - Wypełniajcież więc ściśle swoje śluby i składajcie gorliwie wasze ofiary z płynów!" (44, 25n). Jeremiasz zapowiada następnie karę, jaką jest pozostanie w niewoli tych, co nie wierzą słowu Jahwe.
Prorok pozostaje osamotniony w wezwaniach. W niewoli, gdy znikąd nie widać pomocy Jahwe, Jego lud pokłada nadzieję w bogini, królowej nieba. Jeremiasz w odejściu od kultu Jahwe widzi przyczynę niewoli, lud zaś w powrocie do czczenia bogini dostrzega nadzieję na wyjście z niewoli, zapewnienie pokoju, bezpieczeństwa i chleba: “Co do mowy, którą wygłosiłeś do nas w imieniu Jahwe, wcale cię nie usłuchamy. Chcemy bowiem nadal wypełniać to wszystko, co przyrzekły usta nasze: kadzenie królowej niebieskiej i ofiary z płynów dla niej, jak to dotąd czyniliśmy..." (44, 16n).
Bogini ta była identyfikowana z różnymi postaciami. Być może chodziło o asyryjską boginię Isztar lub kananejską Astarte, być może “królowa niebios" łączyła w sobie cechy wielu lokalnie czczonych bogiń. Ponad 2,5 tys. lat później nie jesteśmy w stanie stwierdzić, o którą z nich chodziło. Faktem jest jednak, że czas tuż przed niewolą babilońską jest epoką wyraźnego ożywienia kultu bogiń w Izraelu. Świadczy o tym nie tylko Księga Jeremiasza, ale analogiczne wezwania innych proroków oraz wykopaliska archeologiczne. Odnaleziono m.in. ponad 3 tys. wypalanych figurek glinianych z tego czasu (w tym ok. 2 tys. w Jerozolimie), z wizerunkiem kobiecej postaci o wydatnym biuście. Skoro wyobrażenia te pojawiają się nie tylko na materiałach dla bogatych (jak kość słoniowa czy metal), lecz także na tanim i dostępnym wszystkim, wnosić można o powszechności kultu bogini.
O tym, że nie była to cześć oddawana tylko przez kobiety, można wnosić z samej Księgi Jeremiasza: “Synowie zbierają drwa, ojcowie rozpalają ogień, a niewiasty rozczyniają ciasto, by przyrządzić pieczywo [ku czci] »królowej niebios« i wylewać [ku czci] innych bożków ofiary z napojów..." (7, 18). Czy późniejsze słowa, włożone w usta kobiet: “Jeśli składamy ofiary kadzielne królowej niebios i ofiary z płynów dla niej - czyż to bez [zgody] naszych mężów wyrabiamy placki ku jej czci z jej wyobrażeniem i wylewamy czasze ofiarne?" (44, 19). Do kultu bogini przyznają się nie tylko obecne pokolenia i nie tylko niższe warstwy społeczne: “my, nasi ojcowie, królowie i książęta w miastach judzkich i na ulicach Jeruzalem..." (44, 17).
Księga Jeremiasza, we fragmentach dotyczących zwalczanego kultu “królowej niebios", jest jednym ze świadectw dziejów wiary w jednego Boga w Izraelu. Uczy nas, że Stary Testament obejmuje również proces dochodzenia do monoteizmu. Jego etapem była polemika Jeremiasza, reprezentanta kultu Jahwe, w którym funkcje kapłańskie spełniali mężczyźni, z kobietami, przewodzącymi kultowi bogini, “królowej niebios".
