Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Czytając pasjonującą książkę Piotra Szaroty możemy się tylko zastanawiać, czy w roku 1938 umielibyśmy przewidzieć nadciągającą katastrofę – może nie wierzylibyśmy, że jest w ogóle możliwa?
A był to rok złych wróżb. Najpierw dokonana przez Japończyków masakra w chińskim Nankinie, która pochłonęła kilkaset tysięcy ofiar (malarz Fujita, przyjaciel Picassa i Matisse’a, po powrocie z Paryża przemienił się w japońskiego nacjonalistę i wyjechał na front). Potem klęski republikanów w Hiszpanii, anschluss Austrii, układ monachijski oznaczający de facto koniec Czechosłowacji, noc kryształowa w Niemczech... Wszystkie te wydarzenia obserwujemy z perspektywy francuskiej stolicy, która wciąż przyciąga przybyszów, w której przecinają się setki ludzkich losów i ścierają się idee. Jak na okładce, gdzie pod wieżą Eiffla stoją naprzeciw siebie dwie limuzyny – jedna z sierpem i młotem, druga ze swastyką.
Historię ostatniego roku świetności „miasta świateł” czyta się jak wielowątkową powieść z mnóstwem bohaterów; ich niepełną listę, jak w sztuce teatralnej, poznajemy na początku. Filozofowie i pisarze – Hannah Arendt, Bataille, Beckett, Benjamin, Brasillach, Breton, Céline, Cioran, Cwietajewa, Erenburg, Hemingway, Koestler, Malraux, Nabokov, Anaïs Nin, Saint-Exupéry, Sartre, Simone Weil. Reżyserzy – Carné, Renoir, Stroheim. Malarze – Balthus, Dali. Rywalizujące ze sobą projektantki mody – Coco Chanel i Elsa Schiaparelli. A także Marlena Dietrich i jej kochanek Remarque. Tancerka Josephine Baker. Urodzona na krakowskim Kazimierzu twórczyni imperium kosmetycznego Helena Rubinstein. Lechoń, Przyboś, Stefan Kisielewski i Panufnik.
Bale, salony, kawiarnie, a obok tanie hoteliki jak z „Łuku Triumfalnego” Remarque’a. Dramaty uchodźców – i rasistowski obłęd. Wściekły antysemityzm kwitnie nie tylko wśród faszyzującej francuskiej prawicy. Młody Rumun Cioran, zachwycony zmianami w Niemczech hitlerowskich, napisze: „Żyd najpierw jest Żydem, potem dopiero człowiekiem”. Szwajcar Montandon, etnolog, w ramach przeciwdziałania „żydowskiemu niebezpieczeństwu” proponuje... piętnowanie żydowskich kobiet poprzez obcinanie im koniuszka nosa...
Piotr Szarota, profesor w Instytucie Psychologii PAN, wydał wcześniej dwie podobne książki: „Wiedeń 1913” i „Londyn 1967”. Może teraz „Berlin 1932”? ©℗
Piotr Szarota, PARYŻ 1938, Iskry, Warszawa 2019, ss. 672