Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Najpierw jako zbrodniarz: wysoki funkcjonariusz Ministerstwa Bezpieczeństwa, dokonujący kluczowych aresztowań. To symboliczne: w marcu 1945 r., u początków kariery w bezpiece, 30-letni Światło uczestniczył wraz z Sowietami w aresztowaniu 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. Szczytem tej kariery było stanowisko wicedyrektora X Departamentu: struktury zajmującej się śledztwami wobec "swoich", komunistów, którzy popadli w niełaskę (jak Gomułka). Światło był w sercu władzy; polecenia dostawał bezpośrednio od prezydenta PRL Bieruta. Miał ogromną wiedzę o aparacie represji i zakulisowym życiu przywódców partii i państwa. Gdy więc w 1953 r. uciekł na Zachód i swą wiedzą podzielił się najpierw z CIA, a potem z Radiem Wolna Europa, jego opowieści - słuchane chciwie w kraju - robiły wrażenie piorunujące. Historycy uważają, że przyczyniły się do destalinizacji systemu PRL. To była kolejna jego twarz: "świadka oskarżenia".
Ale jest to więcej niż biografia. W postaci Światły i jego życiowych wyborach - bo przecież nie urodził się zbrodniarzem, ta rola była jego świadomym wyborem - Paczkowski portretuje człowieka z grupy tych żydowskich komunistów z Polski, którzy po 1945 r. zrobili kariery w aparacie partyjnym, gospodarczym, propagandowym, w Ministerstwie Bezpieczeństwa. Do pewnego momentu Fleischfarb/Światło był wzorcowym jej przedstawicielem.
Najmniej znana, a właściwie nieznana jest jego ostatnia twarz: szarego obywatela USA, którym się stał, ze zmienioną tożsamością. Jak tam żył przez 40 lat, co myślał o przeszłości? Wedle jednych przekazów założył sklep mięsny, wedle innych cukiernię. Jedni sugerowali, że osiedlił się w Nowym Jorku, inni - że w miasteczku na przestrzeniach Środkowego Zachodu. Pewne jest tylko - bo niedawno ujawnili to sami Amerykanie - że zmarł w 1994 r.
Andrzej Paczkowski "Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu w Polsce", wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2009.
