„Tak” dla Franciszka

Okrągłe jubileusze są zazwyczaj okazją do podsumowań. Pięciolecie wyboru Franciszka minęło już jakiś czas temu, ale na półkach naszych księgarń niewiele znajdziemy książek o recepcji obecnego pontyfikatu. Na uwagę zasługują więc dwie, które, choć różne w stylu i przesłaniu, łączy „tak” dla Franciszka. „Pobudka, Kościele!” wyszła spod pióra filozofa, teologa i działacza społecznego Jarosława Makowskiego. Z kolei „Mosty, nie mury. 5 lat pontyfikatu Franciszka” jest owocem refleksji pracowników Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego na czele z ordynariuszem opolskim bp. Andrzejem Czają – profesorem UO i Wielkim Kanclerzem tamtejszego ­Wydziału Teologicznego.

Portret radykała

Książka Makowskiego to przede wszystkim osobiste świadectwo fascynacji osobą i nauczaniem papieża. „Dlatego przyznaję jak na spowiedzi: nie jestem obiektywny w opisie teologii i strategii duszpasterskiej Franciszka. Tradycjonaliści zarzucą mi, że kreślę obraz papieża lewaka. Postępowcy powiedzą, że przesadzam z tą otwartością Franciszka, bo tak naprawdę jest on konserwatystą. Dla mnie jednak Franciszek nie jest ani konserwatystą, ani liberałem. Franciszek jest radykałem”.

Makowski nie pisze kolejnej biografii Franciszka, tylko chce pokazać jego pontyfikat na tle współczesnych sporów kulturowych, społecznych i politycznych, zwracając szczególną uwagę na trzy tematy jego nauczania: Kościół, który ma być ubogi i dla ubogich; ekonomię, która ma być dla człowieka, a nie dla zysku; oraz dialog, który ma budować mosty, a nie mury.

Analizując te kwestie autor stawia tezę, że Franciszek zmienił główną oś sporu angażującą Kościół: już nie „cywilizacja życia” kontra „cywilizacja śmierci” – opozycja tak ważna dla Jana Pawła II – ale „kultura wykluczenia” kontra „kultura solidarności”. Franciszek jest dla niego globalnym liderem, gdyż żyjąc Ewangelią w radykalny sposób przeciwstawia się „pogaństwu obojętności” i tworzeniu kolejnych peryferii. Poza tym, reformuje Kościół, a nie jedynie dba o poprawę jego wizerunku. Franciszek – zdaniem Makowskiego – „rozpoczął rewolucję, która zaczęła się od zmiany komunikacji z wiernymi, pociągając za sobą także zmianę praktyk kościelnych”.

Czy taki papież pasuje do Kościoła nad Wisłą? Już sam tytuł książki można potraktować jako odpowiedź negatywną, ale dwa ostatnie rozdziały: „to nie jest nasz papież” oraz „samotność Franciszka” nie pozostawiają złudzeń.

Wbrew diagnozom autora Franciszek nie jest jednak aż tak osamotniony wewnątrz Kościoła ani nie jest „solistą bez orkiestry” w jego reformie – nawet nad Wisłą. To prawda, nie jest mu łatwo, ale wbrew obawom Makowskiego i oczekiwaniom krytyków obecnego papieża, tego pontyfikatu nie da się po prostu przeczekać. Żeby się o tym przekonać, warto poświęcić czas na lekturę drugiej pozycji.

Teologia recepcji

O ile papież dla Makowskiego jest „pretekstem” do opowiedzenia o Kościele jego marzeń, o tyle książka opolskich teologów ma bardziej systematyczny charakter. Poruszana jest w niej eklezjologia papieża, jego zaangażowanie ekumeniczne, społeczno-kulturowe, mistagogiczno-liturgiczne oraz pastoralne. Autorzy nie roszczą sobie jednak pretensji do podsumowania pontyfikatu, nie wypowiadają się również na wszystkie podejmowane przez Franciszka zagadnienia. Cel mają skromniejszy: chcą lepiej zrozumieć papieża z „końca świata”, który porusza, wywołuje sprzeciw lub zachwyt.

Opolscy teolodzy starają się pokazać osobę i nauczanie Franciszka przez pryzmat zawołania jego pontyfikatu, „aby dla każdego otwarte były drzwi Kościoła”, po to, „by budować mosty, a nie wznosić dzielące ludzi mury”. Taka otwartość z definicji jest ryzykowna, bo chociaż ze swojej natury Kościół jest powszechny, jego historia pokazuje, jak sam się tego zapierał czy przed powszechnością bronił. Autorzy książki nie uciekają przed trudnymi – również dla polskich katolików – elementami nauczania Franciszka, jak choćby migracje, problem osób rozwiedzionych i żyjących w związkach niesakramentalnych czy wizja Kościoła jako Ludu Bożego z silnym naciskiem na deklerykalizację i reformę Watykanu, które wywołują polemiki wykraczające poza sam Kościół.

Najważniejszym przesłaniem publikacji jest jednoznaczne stanowisko jej autorów, że kontrowersyjna jest raczej recepcja nauczania Franciszka aniżeli jego treść, i że mamy do czynienia z autentyczną reformą Kościoła, a nie mniej lub bardziej jawną schizmą. „Owszem, Franciszek kładzie nowe akcenty, sięgając do poszczególnych zagadnień nauki Kościoła, które u osób przyzwyczajonych do utrwalonych rozwiązań i poglądów mogą budzić niepokoje i wydawać się kontrowersyjne, lecz przecież wątpliwości, spory i polemiki stanowią nieunikniony element dążenia do poznania prawdy i nieodzowny element refleksji teologicznej” – jak podkreśla jeden z autorów książki.

Mamy więc w Polsce biskupów, księży i świeckich, którzy ani nie boją się Franciszka i realizowanych przez niego reform, ani nie widzą w nim Don Kichota, który zagubił się w Watykanie. Także nad Wisłą nie wszyscy ulegli iluzji „złotych lat” poprzedzających obecny pontyfikat. Obie książki można więc uznać za odtrutkę intelektualną w stosunku do popularnej nagonki na Franciszka, która ma swój własny „Kościół” także nad Wisłą. ©℗

Jarosław Makowski, POBUDKA, KOŚCIELE! Arbitror, Warszawa 2018

Ks. Marek Lis (red.) „MOSTY, NIE MURY. 5 LAT PONTYFIKATU FRANCISZKA”, Opolska Biblioteka Teologiczna, Opole 2018