Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Dziwna, niejednorodna wewnętrznie książka. Część pierwsza, zawierająca fikcyjną opowieść o Alfredzie i Emily, zbliża się do tradycyjnej powieści obyczajowej, choć pisanej ze świadomością destrukcji, jakiej ten gatunek został poddany w minionym wieku. W narrację wdzierają się refleksje autorki, przypominające, że chodzi o inny wariant losu realnych istnień. Niektóre postacie namalowano żywszymi barwami, inne są zaledwie pustym konturem. Akcja urywa się nagle, potem znajdujemy już tylko notę informującą o okolicznościach śmierci obojga bohaterów, następnie zaś - "Wyjaśnienie", gdzie Lessing wskazuje źródła niektórych pomysłów. W części drugiej pisarka wraca do wspomnień z dzieciństwa i młodości, na afrykańskim tle rysując wyraziste portrety rodziców. Całą książkę ilustrują fotografie Alfreda i Emily - tych prawdziwych. Ale którzy są prawdziwi?
"Moi rodzice byli wyjątkowi, każde na swój sposób. Łączyła ich niezwykła energia. Pierwsza wojna światowa okaleczyła ich oboje". Alfred Tayler, mężczyzna przystojny i wysportowany, marzący o własnej farmie, podczas pierwszej wojny światowej stracił nogę, rozszarpaną szrapnelem. Emily McVeagh przez cztery lata pielęgnowała rannych - wśród nich przyszłego męża - w szpitalu na East Endzie, później zaproponowano jej prestiżową posadę siostry oddziałowej w londyńskim St George’s Hospital, wówczas jednym z największych w świecie. Żadne nie zrealizowało swoich marzeń: zaraz po wojnie wyjechali do Persji, gdzie Alfred objął posadę w banku i gdzie w 1919 roku urodziła się Doris, a później jej brat. Następnie przenieśli się na farmę w Rodezji Południowej - dzisiejszym Zimbabwe. Nie byli szczęśliwi; Emily wkrótce po przybyciu do Afryki przeżyła załamanie nerwowe, które odmieniło jej życie, Alfred "umarł w wieku sześćdziesięciu jeden lat jako stary człowiek", chory na cukrzycę i zżerany depresją.
Doris Lessing zmienia nie tylko indywidualne biografie rodziców, ale i cały bieg historii. Pierwsza wojna światowa nie wybucha; owszem, imperia austro-węgierskie i osmańskie rozpadają się, wstrząsane rewolucjami i konfliktami zbrojnymi, Wielka Brytania jednak, podobnie jak Francja i Niemcy, cieszą się pokojem, a rozpierani energią młodzi Anglicy wyruszają na odległe fronty. Alfred Tayler zostaje farmerem, poślubia krzepką Betsy Somers i ma z nią synów bliźniaków. Emily McVeagh, dzielna pielęgniarka, nie znajduje wprawdzie satysfakcji w małżeństwie z wziętym lekarzem, ten jednak rychło umiera na serce, pozwalając wdowie zaspokoić społecznikowskie pasje i założyć sieć świetnie prosperujących szkół. Oboje stają się ludźmi spełnionymi, choć, jak każdy, przechodzą przez próby kryzysów i niewłaściwych wyborów.
Kto przeczytał choć jedną książkę Doris Lessing, wie, że trudno u niej nawet o ślad sentymentalizmu. W "Alfredzie i Emily" także nie chodzi o sentymentalny powrót do przeszłości; to raczej próba zrozumienia własnych bliskich, a przy tym traktat o prawie kobiet do decydowania o własnym życiu, o drogach emancypacji, o społecznym przymusie niechcianego macierzyństwa i konflikcie matka-córka. "Na myśl o matkach mego pokolenia przechodzi mnie dreszcz i myślę: o Boże, niech to się nigdy więcej nie powtórzy..." - pisze Lessing.
Blisko dziewięćdziesięcioletnia pisarka zapowiedziała, że "Alfred i Emily" to jej książka ostatnia. Czy tak będzie rzeczywiście, zobaczymy. Warto jednak zwrócić uwagę, że zmieniając w swojej powieści przeszłość, Doris Lessing usunęła z niej siebie. Jej rodzice nie wiążą się małżeństwem, Alfred ma tylko synów, Emily pozostaje bezpotomna. Taki gest coś chyba znaczy... (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009, ss. 320. Przełożyła Anna Kołyszko.)
