Potężny tom przynosi świadectwo podwójne. Warstwę pierwszą stanowią zawarte w nim relacje niedoszłych ofiar bądź świadków Zagłady na wschodzie. To – jak pisze w słowie wstępnym prof. Marian Turski – „zetknięcie z ludźmi, którzy jeszcze wczoraj mieli być rozstrzelani lub potopieni”. Pomysł dokumentowania zbrodni przeciwko narodowi żydowskiemu wysunął Albert Einstein, podjął go Żydowski Komitet Antyfaszystowski w ZSRR, redakcję „Księgi” powierzono Erenburgowi i Grossmanowi – znanym już pisarzom i korespondentom wojennym. Erenburg uważał, że do „Księgi” powinny wejść „nie akty oskarżenia, nie protokoły, lecz żywe relacje mające plastycznie uwidocznić cały wymiar tragedii”. Tak się też stało – ale „Czarna Księga” w pełnym kształcie wydana została dopiero… w 1993 r. w Wilnie, na podstawie odbitek korektorskich rozsypanego w 1948 r. składu.

I to jest warstwa druga tego świadectwa:...