Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Pisma rozproszone” to zazwyczaj ostatni tom dzieł zebranych, przeznaczony głównie dla najgorętszych wielbicieli danego autora. W tym przypadku jest inaczej, nie tylko dlatego, że edycji krytycznej dzieł zebranych Czapskiego dotąd nie ma. Te dwa tomy znakomicie wprowadzają w jego pisarstwo, pokazują wielostronność jego fascynacji, a przede wszystkim – czuły, wrażliwy i nigdy obojętny stosunek do świata i ludzi. To są teksty rozproszone, ale nigdy błahe ani przypadkowe – bo Czapski po prostu takich nie pisał. Pierwsze wydanie tego zbioru ukazało się piętnaście lat temu, obecne poszerzono o kilkadziesiąt nowych pozycji, między innymi o korespondencje z Paryża, nadsyłane w latach 20. do krakowskiego „Czasu”, i o kilka artykułów z lat wojny, jak wstrząsająco powściągliwy reportaż „Aszchabad – Meszched”, o podróży z sześćdziesięciorgiem uratowanych dzieci z Rosji do Iranu.
Malarz i pisarz, autor dziennika, w którym obie jego życiowe pasje splotły się nierozerwalnie. Pacyfista i żołnierz, więzień Starobielska i strażnik pamięci o Katyniu. „Świadek epoki, jeden z tych, którzy swój czas współkształtują” – pisał o nim Jerzy Turowicz, a filozofka Jeanne Hersch zauważała, że wiek XX Czapski przeżył „niemal zawsze tam, gdzie to, co ludzkie, było najokrutniej zaprzeczone”.
Kilka dokumentów z tej książki ma wymiar symboliczny. „Raport z podróży podjętej przez hr. Józefa Czapskiego w celu odnalezienia kpt. Bronisława Romera z I Pułku Ułanów Korpusu Polskiego Dowbora- -Muśnickiego” pochodzi z początku roku 1919; podobne poszukiwania, tym razem kolegów ze Starobielska, podejmie Czapski podczas następnej wojny. Wtedy też, po klęsce powstania warszawskiego, napisze „List otwarty do Jacques’a Maritaina i François Mauriaca”, czołowych postaci intelektualnego katolicyzmu francuskiego – nie doczeka się od nich odpowiedzi.
I jeszcze świadectwa z końca lat 60. Najpierw deklaracja solidarności z zagrożonym zagładą Izraelem, napisana przez Czapskiego, jego siostrę Marię i Konstantego Jeleńskiego, wsparta przez Stanisława Vincenza, Aleksandra Wata i Kazimierza Wierzyńskiego. Potem tekst o marcowym antysemityzmie. I „Wystrzał wśród nocy” – rzecz o „Rosji braterskiej”, czyli o siódemce straceńców manifestujących na moskiewskim placu Czerwonym przeciw inwazji na Czechosłowację. Wspaniała to jest książka! ©℗
Józef Czapski ROZPROSZONE TEKSTY Z LAT 1923-1988. Tom 1-2 Zebrał i notami opatrzył Paweł Kądziela. Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2020, ss. 432 + 430.
