Planeta Cruyffa

Mówiono, że jest Rembrandtem futbolu, bo Rembrandt inaczej spojrzał na światło, a Cruyff na przestrzeń pola gry. Zmarł jeden z najwybitniejszych piłkarzy.

25.03.2016

Czyta się kilka minut

Pożegnalny mecz Johana Cruyffa, Ajax–Bayern, listopad 1978 r. / / fot. Imago Vi Images / East News
Pożegnalny mecz Johana Cruyffa, Ajax–Bayern, listopad 1978 r. / / fot. Imago Vi Images / East News

Nie chodzi o to, że Johan Cruyff był jednym z kilku najwybitniejszych piłkarzy świata – wymienianym jednym tchem z Pelem, Maradoną czy (niechże mu będzie) Messim. Nie chodzi też o to, że grał w jednej z kilku najwspanialszych drużyn świata – w Ajaksie Amsterdam początku lat 70., a także w reprezentacji Holandii trenowanej przez Rinusa Michelsa. Nie chodzi w końcu o to, że jako trener, a później mentor współtworzył potęgę Barcelony: wygrywał europejskie puchary, ale też budował słynną akademię, w której wyrastali Guardiola i Messi.

Chodzi o to, że opowiadając o jakimkolwiek innym piłkarzu nie zbliżymy się do tylu kwestii związanych z przemianami historycznymi, obyczajowymi i kulturowymi XX wieku. Wychowywał się w mieście będącym w latach 60. nieformalną stolicą młodzieżowej rebelii. Anarchiści i hipisi, narkotyki i wolna miłość, amsterdamski happening łóżkowy po ślubie Lennona z Yoko Ono, przemiany posoborowe i laicyzacja... Holenderski „futbol totalny”, którego stał się symbolem – polegający na rozluźnieniu tradycyjnego podziału na formacje, zakładający wymienność pozycji i zaangażowanie wszystkich piłkarzy zarówno w obronę, jak w atak – można widzieć w kontekście tamtych wydarzeń. I pojawiających się równolegle prądów intelektualnych. „Mieliśmy więc teorie literackie i semiotyczne Rolanda Barthes’a, antropologiczne tezy Claude’a Lévi-Straussa, psychoanalizę Jacques’a Lacana i, przez analogię, odpowiednie tezy dla futbolu – pisał historyk taktyki piłkarskiej Jonathan Wilson. – Ajax zaproponował taki system, wewnątrz którego zawodnicy odnajdywali swoje znaczenie poprzez wzajemną zależność z pozostałymi graczami”.

Mówiono, że jest Rembrandtem futbolu, bo Rembrandt inaczej spojrzał na światło, a Cruyff na przestrzeń pola gry. David Winner, autor znakomitej książki poświęconej „neurotycznemu geniuszowi holenderskiego futbolu”, wiąże to właśnie z miejscem urodzenia: twierdzi, że Holendrzy mają szczególną zdolność gospodarowania wolną przestrzenią na boisku, ponieważ nauczyli się tego w innych dziedzinach życia: płaskie, często zalewane terytorium kraju zmuszało do umiejętnego wykorzystania dostępnego terenu.

Ale z nazwiskiem Cruyffa wiąże się wiele innych zmian. On czy Beckenbauer – zauważał na łamach magazynu „Kopalnia” Paweł Wilkowicz
– „byli pierwszym pokoleniem gwiazd futbolu opłacanym tak dobrze, że po skończeniu kariery mogli już nic nie robić. I ostatnim pokoleniem, które mogło jeszcze wpływać na kierunek, w którym rakieta futbol poleci”. Niezwykłe jest to, że choć trenerem przestał być 20 lat temu, rakieta futbol – dzięki sukcesom jego wychowanków, przede wszystkim Guardioli – wciąż leci w kierunku, który on nadał. To Guardiola porównał kiedyś styl Barcelony do katedry, którą zbudował Cruyff, a następcom pozostało jedynie dobudowywanie kolejnych kaplic.

Kibicom niczego tłumaczyć nie trzeba: pamiętają słynny zwód, którym nabierał tylu obrońców. Pamiętają fenomenalne rajdy między nogami rywali, pamiętają piękne gole. Pamiętają też sentencje, które wypowiedział. Ta najważniejsza? Zdaniem Wilkowicza: „Salid y disfrutad”, „wyjdźcie i cieszcie się”, wypowiedziana do piłkarzy Barcelony przed finałem Pucharu Europy w 1992 r. Są i inne, np.: „Piłka nożna to sport, w który gra się głową”. I jeszcze: „W pewnym sensie jestem nieśmiertelny”. Zmarł na raka, w wieku 68 lat, a przecież to ostatnie jego zdanie jest w oczywisty sposób prawdziwe. ©℗

Więcej o Cruyffie na blogu autora: www.okonski.blog.tygodnikpowszechny.pl

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Dziennikarz, redaktor wydań specjalnych i publicysta działu krajowego „Tygodnika Powszechnego”, specjalizuje się w pisaniu o piłce nożnej i o stosunkach polsko-żydowskich, a także w wywiadzie prasowym. W redakcji od 1991 roku, był m.in. (do 2015 r.) zastępcą… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 14/2016