Zwiedzaliśmy Seforis, ­ruiny piękne­go miasta, słynącego z licznych mozaikowych podłóg, w upalny wrześniowy dzień. W ruinach synagogi spotkaliśmy grupę rozdyskutowanych izraelskich czterdziestolatków. To niemożliwe – złościł się jeden z nich, ubrany po świecku – źle podpisano to miejsce. To nie może być synagoga. Inni również byli poruszeni: synagoga z mozaiką dekorowaną zodiakiem z Heliosem w centrum? Każde dziecko wie, że judaizm zakazywał przedstawiania ludzkich postaci. A tu grecki bóg słońca na posadzce?

Archeologia potrafi płatać figle tradycji, zachować to, co wymykało się normie kodyfikowanej przez autorytety religijne. Mozaiki, inskrypcje, groby, układy pomieszczeń, zakopane w jaskiniach rękopisy – przynoszą nam z zaskoczenia obrazy przeszłości niezgodne z tym, w co zwykliśmy wierzyć. Rabini chcieliby, by ich słuchano, po tekstach można odnieść wrażenie, że może i tak...