Wiara w pogodzie ducha

W Polsce nazywany bywa „czeskim Tischnerem”; w istocie, wiele cech jego osoby i myślenia zbliża go do autora „Etyki solidarności”.

15.11.2021

Czyta się kilka minut

Ks. Tomáš Halík / Grażyna Makara
Ks. Tomáš Halík / Grażyna Makara

Jesienią 1978 roku Tomáš Halík, trzydziestoletni doktor filozofii Uniwersytetu Karola w Pradze, przygotowywał się do potajemnych święceń kapłańskich. 16 października, odbywszy spowiedź z całego życia, razem ze spowiednikiem zasiadł przy radioodbiorniku. Z szumów wyłowili głos obwieszczający, że nowym następcą św. Piotra został Karol Wojtyła. „Tuż po wybrzmieniu tych słów rozpoczęliśmy mszę – wspominał Halík po latach. – Kto wie, czy nie była to w ogóle pierwsza msza na świecie za nowego papieża?”.

Następnego dnia pojechał z tą radosną nowiną do przyjaciela, także „tajnego” księdza. Przyjaciel święcenia przyjmował w Krakowie; ilekroć później odwiedzał Polskę, zawsze wiózł Wojtyle jako dar ziemi morawskiej palonego kalwadosa. „Miałem jechać w przyszłym miesiącu, kalwados stoi przygotowany w szafie – powiedział. – Do Watykanu go chyba nie przemycę, dlatego wypijmy go razem za jego zdrowie”. Butelka została opróżniona. „Kiedy wychodziłem – opowiadał później Halík – miałem ochotę napisać opowiadanie w stylu Jana Nerudy: »Jak to się stało, że wypiłem papieżowi gorzałkę«”.

Dorastał w rodzinie o przekonaniach agnostycznych. Był późnym dzieckiem; kiedy przyszedł na świat, jego matka miała 45 lat, a ojciec prawie 50. W 1966 r. zaczął studiować na Uniwersytecie Karola socjologię i filozofię. W czasie studiów zetknął się ze znakomitymi wykładowcami, m.in. z najwybitniejszym współczesnym czeskim filozofem Janem Patočką. Stworzył też na wydziale klub dyskusyjny, który zapraszał przedstawicieli intelektualnej i politycznej opozycji, także z Polski.

Jeszcze w liceum Halík zainteresował się religią. Jednym z impulsów była fascynacja husytyzmem, później – filozoficzne zainteresowanie egzystencjalizmem. Z czasem jego poszukiwania nabrały charakteru duchowego. Tuż przed rozpoczęciem studiów wyspowiadał się i przyjął po raz pierwszy w życiu komunię świętą. W okresie Praskiej Wiosny działał nie tylko w opozycyjnym ruchu studenckim, ale też w ekumenicznym ruchu chrześcijan, zdelegalizowanym później przez władze państwowe.

Po czystkach politycznych na początku lat 70. dostał zakaz pracy na wyższych uczelniach. Mimo to w 1972 r. zdołał jeszcze uzyskać stopień doktora filozofii. Ponieważ kariera naukowa była przed nim zamknięta, pracował m.in. jako socjolog w firmie Chemoprojekt Praha, a także jako psychoterapeuta alkoholików i narkomanów. Równolegle studiował tajnie teologię. Choć miał intensywne kontakty z twórcami Karty 77, przełożeni kościelni nie pozwolili mu jej podpisać, obawiając się, że prześladowania mogą uniemożliwić mu przyjęcie święceń. Do roku 1989 działał w nielegalnych strukturach Kościoła katolickiego, będąc jednym z najbliższych współpracowników legendarnego kardynała Františka Tomáška.

Po upadku komunizmu Halík stał się jednym z najważniejszych autorytetów w Republice Czeskiej. Był doradcą prezydenta Václava Havla. W Polsce nazywany bywa „czeskim Tischnerem”; w istocie, wiele cech jego osoby i myślenia zbliża go do autora „Etyki solidarności”. Halík postrzegany jest przede wszystkim jako budowniczy mostów między chrześcijaństwem i światem współczesnym, między wierzącymi i niewierzącymi, między filozofią i wiarą. Każda z jego książek staje się bestsellerem w Czechach i na Słowacji.

Od 1990 r. jest rektorem kościoła akademickiego Najświętszego Salwatora w Pradze, w którym gromadzą się tłumy studentów. Jest też przewodniczącym Czeskiej Akademii Chrześcijańskiej oraz wykładowcą w Instytucie Filozofii i Religioznawstwa na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola. Od połowy lat 90. angażuje się w inicjatywy na rzecz dialogu między religiami i kulturami; uczestniczył w rozmowach z intelektualistami żydowskimi w Izraelu i USA, z hinduistami w Indiach i Wielkiej Brytanii, z buddystami w Nepalu, Japonii i Tajlandii, z muzułmanami w Egipcie, Jordanii, Wielkiej Brytanii. Za wybitne zasługi na tym polu otrzymał m.in. Nagrodę Tolerancji, Nagrodę Templetona, a w 2019 r. – Medal Świętego Jerzego.

Jednym z głównych tematów jego licznych książek (m.in. „Co nie jest chwiejne, jest nietrwałe”, „Wzywany czy niewzywany, Bóg się tutaj zjawi”, „Cierpliwość wobec Boga. Spotkanie wiary z niewiarą” czy autobiograficznej „Od podziemnego Kościoła do labiryntu wolności”) jest miejsce wiary religijnej we współczesnym świecie. Halík przeciwstawia się w nich myśleniu sekciarskiemu, tak w obrębie religii, jak i poza nią, które to, co niejednoznaczne, usiłuje zredukować do własnych definicji i wniosków. Lubi żartować, że zdrowa wiara wyraża się trzema postawami wobec świata, którym odpowiadają trzy wykrzykniki: „o!” – czyli pełne zachwytu zamilknięcie przed tajemnicą, „aha!” – rozumowe spojrzenie na tajemnicę, i „cha cha!” – wyzwalający śmiech tych, których duch nie jest ociężały.

Jury Nagrody Znaku i Hestii im. ks. Józefa Tischnera nagrodziło ks. Halíka za książkę „Czas pustych kościołów”, opublikowaną w Polsce przez wydawnictwo WAM w tłumaczeniu Tomasza Maćkowiaka. W tym zbiorze homilii czeski duchowny i myśliciel pokazuje – czytamy w werdykcie – „że czas pandemii zmusza do ponownego odkrywania chrześcijaństwa. Przestrzega w niej przed nowym faryzeizmem, który zastępuje wiarę ideo- logią, świadectwo teorią, pomoc pouczaniem, a miłosierdzie systemem nakazów i zakazów. Nawołuje zaś do przekraczania religijnych podziałów oraz do »globalizacji współczucia«”. ©

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Poeta, publicysta, stały felietonista „Tygodnika Powszechnego”. Jako poeta debiutował w 1995 tomem „Wybór większości”. Laureat m.in. nagrody głównej w konkursach poetyckich „Nowego Nurtu” (1995) oraz im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (1995), a także Nagrody… więcej

Artykuł pochodzi z numeru Nr 47/2021