2 sierpnia roku 1914 Franz Kafka zapisał w dzienniku: „Niemcy wypowiedziały Rosji wojnę. Po południu szkoła pływania” (przeł. Jan Werter). Od dawna ów cytat robi zawrotną karierę. Dla jednych stanowi dowód na artystowską izolację pisarza, który nie dość, że ostentacyjnie wyznacza dystans pomiędzy sobą a doniosłym wydarzeniem, to w dodatku na tej samej szali dnia ustawia je obok własnych prywatnych zajęć. Dla innych z kolei jest to manifestacja naiwności, zblazowania bądź cynizmu czy też braku umiejętności właściwego osądu historycznej chwili.

Prawda jest jednak o wiele bardziej przyziemna. Kafka wraz z milionami innych Europejczyków nie mógł po prostu rozumieć, z jak potężnym zjawiskiem ma do czynienia – nie przeczuwał zapewne, że to, co zaczęło się jako konflikt lokalny, swoista III wojna bałkańska, a po paru dniach zmieniło w wojenkę, która miała być zakończona do...