Mrocznie i śmiesznie

Z okazji świąt można odpuścić sobie walory stricte dydaktyczne (które tak lubimy my, rodzice) na rzecz czystej przyjemności czytania. Gwiazdkowe książki dla młodzieży wybrać najtrudniej, toteż dzisiaj więcej miejsca poświęcamy nastolatkom. Dla młodych dorosłych (14+) aż trzy powieści. Plus pięć innych tytułów – dla ich młodszego rodzeństwa.

WIEK: 14+

Tamsyn Murray, DRUGIE BICIE SERCA, przeł. Patryk Gołębiowski, Zielona Sowa, Warszawa 2017

Fabuła książki to dwugłos: naprzemiennie czytamy dzienniki dwojga piętnastolatków, Jonny’ego i Niamh. Ich losy wkrótce się przetną.

Jonny od trzech lat jest pacjentem szpitalnego oddziału kardiologicznego, podłączonym do pomp i pikających maszyn w oczekiwaniu na przeszczep serca. Chłopak ma rzadką grupę krwi, co pomniejsza jego szanse na szybką operację. W szpitalu Jonny przyjaźni się z dziewczyną chorą na białaczkę. Oboje są sarkastyczni, dzielni, nie użalają się nad sobą. Jednak maszyny podtrzymujące życie raz po raz szwankują, a kolejne kryzysy sprawiają, że czas chłopca kurczy się, czego on sam jest boleśnie świadom.

W porównaniu z Jonnym Niamh zdaje się być szczęściarą. Zdrowa i silna, otoczona kochającą rodziną, jest żeńską połówką bliźniaczego rodzeństwa. Jej brat Leo to urodzony gwiazdor – ujmujący, śmiały, powszechnie uwielbiany. Siostrzana miłość Niamh podszyta jest jednak skrywaną urazą, a nawet nienawiścią – dziewczyna dawno poniechała rywalizacji z bratem, bo ten, czegokolwiek dotknie, zawsze wygrywa. Niamh czuje się przy nim nic niewarta. Pewnego krytycznego dnia, podczas wakacyjnej eskapady rodzinnej, Leo prowokuje siostrę do gonitwy po stromych nadmorskich klifach. Chłopak szarżuje i... spada. Jego mózg umiera, a organy, za zgodą rodziców, posłużą do przeszczepów. Serce Lea trafi do piersi Jonny’ego. Jakkolwiek nazwisko dawcy jest utajnione, to ozdrowiały Jonny zdoła w internetowym śledztwie ustalić tożsamość zmarłego, którego serce dało mu jedyną w swoim rodzaju szansę. Powodowany ciekawością, szuka kontaktu z siostrą dawcy. I tak trafia na nieświadomą intrygi Niamh. Jak łatwo zgadnąć, znajomość przerodzi się w zauroczenie. Aż do dnia, kiedy prawda wyjdzie na jaw...

Bohaterowie sportretowani są ze znajomością nastoletnich obyczajów i kodów. Flirtują i korespondują w sieci, pozornie zdystansowani, w istocie bezbronni, łaknący bliskości. Nie jest to jednak romans jak inne – w tle majaczy widmo przedwczesnej śmierci. Książka, poza tym, że ciekawa, dobrze przysłuży się idei wyrażania świadomej zgody na przeszczep organów po śmierci.

WIEK: 14+

Len Vlahos, ŻYCIE NA PODGLĄDZIE, przeł. Maciej Potulny, Media Rodzina, Poznań 2017

Mądra powieść na czasie – o fake newsach, o wszechwładzy i nadużyciach elektronicznych mediów.

Jared, przykładny mąż, ojciec dwóch córek, dowiaduje się, że jest chory na glejaka, złośliwą odmianę raka mózgu. Nowotwór szybko się rozwija i zjada pamięć swojego nosiciela. Świadom rychłego końca, Jared postanawia wystawić na aukcję własne życie. Zwycięzca licytacji będzie mógł dysponować bez reszty losem chorego i czasem, jaki mu pozostał. Licytacja szybko nabiera tempa, biorą w niej udział zarówno ludzie zgorszeni konceptem, gotowi uwolnić Jareda od upokorzenia, jak i psychopatyczni dewianci. Kiedy licytacja osiąga znaczącą kwotę, portal aukcyjny unieważnia aukcję, a rodzina chorego oddycha z ulgą. Nie na długo jednak, bo oto rzutki menadżer komercyjnej telewizji zawiera z coraz bardziej pogubionym pacjentem umowę: w zamian za sute honorarium godzi się on, by kamery towarzyszyły mu w ostatnich tygodniach życia, aż do nieuchronnego końca.

Gorszący „big brother” wkracza do domu Jareda. Jackie, jego piętnastoletnia córka, próbuje zdystansować się od wszechobecnych mediów, które wtargnęły w ich życie i na użytek telewizyjnego show manipulują domownikami. Jest to arcytrudne, bo cyniczny i pozbawiony skrupułów menadżer TV ograbia ofiary z wszelkiej prywatności, instalując dziesiątki wścibskich kamer. Magia medialnego show kokietuje i ogłupia wszystkich uczestników widowiska, nawet siostrę zakonną, która – we własnym mniemaniu – działa w dobrej wierze. Schorowany ojciec rodziny stopniowo traci władze umysłowe, matka poddaje się, a młodsza z córek czerpie korzyści z nagłej celebryckiej sławy. Jedynie Jackie rzuca wyzwanie krętaczom z telewizji i demaskuje fałsz, jaki kreują media. Kto mieczem wojuje, od miecza ginie – Jackie zada ciosy za pomocą tej samej net-sieci, która upowszechnia show...

WIEK: 14+

Karen Dionne, CÓRKA KRÓLA MOCZARÓW, przeł. Małgorzata Hesko-Kołodzińska i Piotr Budkiewicz, Media Rodzina, Poznań 2017

Mroczny, przejmujący thriller, okrzyknięty przez krytyków amerykańskich Książką Lata. Za kanwę powieści posłużyła baśń Andersena pod tym samym tytułem – jedna z tych brutalnych, bogatych w podteksty przypowieści, adresowanych do dorosłych raczej niż do dzieci. W oryginalnej baśni mowa o dziecku-podrzutku, które ma dwoistą naturę: za dnia jest piękną, okrutną dziewczynką o kamiennym sercu, a nocą zamienia się w żabę – oślizgłą, ale współczującą i wrażliwą.

Karen Dionne przeniosła Andersenowską fabułę do współczesnych Stanów, w odludne, bagniste rejony na kanadyjskim pograniczu. Oto Helena, młoda kobieta, żyjąca w małym miasteczku na głębokiej prowincji, dowiaduje się, że jej ojciec Jacob, skazany na dożywocie, po kilkunastu latach odsiadki uciekł z pobliskiego więzienia, zabijając dwóch strażników. Kobieta wie, że ojciec stanowi zagrożenie dla jej rodziny – dla niej samej, męża i dwojga dzieci. Postanawia ubiec policję i odnaleźć Jacoba. Ucieczka staje się początkiem zabójczych podchodów córki i ojca. Gra zmierza do dramatycznego finału.

Z retrospekcji dowiadujemy się, że przed laty dwunastoletnia Helena przyczyniła się do skazania ojca, po sensacyjnym procesie, który zelektryzował całą Amerykę. U początku dramatu było porwanie nastolatki, którego dopuścił się Jacob, potomek miejscowych Indian. Uprowadzoną dziewczynę przemocą i głodem skłonił do posłuszeństwa i ukrył w chacie na niedostępnych moczarach. Helena przyszła na świat jako owoc tego niewolniczego związku i dorastała na pustkowiu, nieświadoma, że jej matka jest nadal sterroryzowanym przez ojca więźniem. Moczary pełniły rolę „piwnicy Fritzla” – pułapki bez wyjścia. Dziewczynka do dwunastego roku życia nie poznała żadnych ludzi poza dwójką rodziców, a jedyną wiedzę o świecie czerpała ze stosu starych czasopism. Wychowywana przez ojca na indiańską modłę, nauczyła się tropić zwierzęta i wprawnie je zabijać. Surowe życie poza cywilizacją dało jej hart i odwagę, ale poskąpiło empatii; rosła na podobieństwo przodków, słynących z nieustępliwości i okrucieństwa. Podziwiała Jacoba, pogardzając jednocześnie neurotyczną, słabą matką. Zaskakujący zwrot akcji miał tę kartę odwrócić.

Od książki nie sposób się oderwać – ma klimat ponurej baśni i sensacyjną fabułę, a jednocześnie pełni rolę terapeutycznej kozetki, na której młody czytelnik może przepracować swoje relacje z rodzicami, z reguły niejednoznaczne, a nierzadko pokrętne, nacechowane winą, wstydem, zazdrością... Miłość i nienawiść splecione są w tej książce ciasno. Podobnie jak dobro i zło – nieoczywiste, zakamuflowane. Nie jest to lektura relaksująca, ale z pewnością godna uwagi.

WIEK: 10+

Victor Escandell, ZAGADKI DETEKTYWISTYCZNE, przeł. Karolina Jaszecka, Debit, Katowice 2017

Zabawnie ilustrowana książka w dużym, albumowym formacie zawiera 25 krótkich historyjek kryminalnych. Zadaniem czytelnika jest odgadnąć, kto był sprawcą kradzieży, katastrof, oszustw i zuchwałych ucieczek z więzienia. Podpowiedzi należy szukać w tekście lub na ilustracjach. Wystarczy czytać uważnie, zauważać detale i myśleć logicznie. Każda z zagadek rozgrywa się w innej scenerii: w średniowiecznej osadzie, luksusowej rezydencji, w internacie, na cmentarzu... Na każdej z rozkładówek pod tekturową klapką ukryta jest odpowiedź. Zagadki mają różny stopień trudności, od jednej do sześciu gwiazdek, i są rozmaicie punktowane. Książka może posłużyć za narzędzie do gry i rywalizacji kilkorga młodych detektywów – kto rozwiąże zagadki najszybciej i uzyska największą liczbę punktów, ten wygrywa. Znając ogromną popularność podobnej serii („Biuro detektywistyczne Lassego i Mai” Martina Widmarka), także i książce Escandella wróżę wielką poczytność.

WIEK: 10+

David Walliams, MAŁY MILIARDER; David Walliams, CWANA CIOTUCHNA, ilustrował Tony Ross, przeł. Karolina Zaremba, Dom Wydawniczy Mała Kurka, Piastów 2017

Kolejne dwie bardzo śmieszne książki sławnego brytyjskiego autora, którego okrzyknięto drugim Roaldem Dahlem. Każdy tytuł Walliamsa osiąga milionowe nakłady na całym świecie, a przyczyniają się do tego genialne ilustracje Tony’ego Rossa.

Pisarz, a zarazem aktor komediowy, jest specjalistą od przewrotnych żartów i ryzykownych tematów. Jego bestsellerowa „Babcia rabuś” (o staruszce planującej wraz z wnukiem rabunek regaliów królowej Elżbiety) zapoczątkowała serię komicznych książek, które za bohaterów obierają ekscentryków, skandalistów i dziwaków. Tak jest i tym razem. „Mały miliarder” to Józek, dwunastoletni syn Pana Buraka, obrzydliwie bogatego wynalazcy „Zadkobłysku” – papieru toaletowego wilgotnego z jednej strony, suchego z drugiej. Błyskawiczna droga „z nędzy do pieniędzy” nie przyniosła Józkowi szczęścia: w snobistycznej szkole dla chłopców jest dręczony i sekowany za plebejskie pochodzenie. Ojciec chłopca, nagle wyszedłszy z biedy, na skutek bogactwa utracił zdrowy rozsądek: udaje młodzieńca i trwoni forsę na młode kobiety, a przy tym nie dostrzega problemów syna. Status małego miliardera sprawia, że Józek nie ma przyjaciół, toteż postanawia zyskać przychylność rówieśników zatajając luksusy, w które opływa. Mistyfikacja, jak łatwo zgadnąć, wyjdzie na jaw. Los Józka się odmieni, sprawy odzyskają właściwe proporcje.

Z kolei „Cwana ciotuchna” to historia wrednej i zachłannej ciotki Alberty, która chce podstępnie przejąć spadek zapisany bratanicy. Alberta przeczesuje rodzinną siedzibę w poszukiwaniu aktu własności zamku, a prawowitą spadkobierczynię, dwunastoletnią Stellę, więzi w piwnicy. Dziewczynce przychodzi z pomocą Kopeć – duch kominiarczyka, nieokrzesany, ale sprytny. Jaśnie panienka i kominiarczyk staczają bitwę z tresowaną sową górską o imieniu Wagner i wzywają na pomoc detektywa ze Scot- land Yardu. Pomoc jednak nie nadchodzi – dwójka dzieci może liczyć tylko na siebie. Stella i Kopeć zastawiają na cwaną ciotuchnę chytre pułapki, dzięki czemu haniebny plan zagarnięcia majątku zostanie unicestwiony.

Atutem Walliamsa jest śmiech – wszelkie makabreski, od których roi się w jego książkach, są wyolbrzymione do komicznego absurdu. Gluty z nosa i bąki neutralizowane są purnonsensem i zabawnymi wyliczankami. W rozgrywkach z niemądrymi dorosłymi autor konsekwentnie trzyma stronę dzieci – to niezawodna recepta na sukces.

WIEK: 8+

Magdalena Tulli, TEN I TAMTEN LAS, ilustrowała Alicja Rosé, Wydawnictwo Wilk & Król, Warszawa 2017

Pierwsza książka Magdaleny Tulli dla dzieci i od razu – trach! – nominowana do tytułu Książki Roku IBBY. Zasłużenie. Bo znakomita: śmieszna, dowcipna, mądra. Właściwie na tym można by zakończyć rekomendację, ale dorzućmy parę szczegółów. Akcja rozgrywa się na krawędzi lasu, w pobliżu ludzkich siedzib. Mieszkające tu zwierzęta łączy szorstka przyjaźń – każde z nich ma inny charakter, toteż konflikty są nieuniknione. Łasica jest egoistyczna i przebiegła, dzik – grubiański, puchacz – roztropny, a dwa zające – prostoduszne. Niekiedy zwierzęca kooperatywa zaciąga drobne „pożyczki” w lokalnym sklepie. Jest to sport ekstremalny, bo w spożywczaku króluje bezlitosna sklepowa z kijem od szczotki. Zwierzęta są mistrzami recyklingu – robią dobry użytek z przedmiotów zgubionych i porzuconych przez turystów. To głos w obronie natury i świadectwo ekologicznej wrażliwości. Prawdziwymi drapieżnikami i szkodnikami są w tej książce jedynie ludzie: pazerni, bezmyślni...

W leśnych historiach ujawnia się pokrętna i niejednoznaczna zwierzęca (w domyśle – ludzka) natura. Las jest nawiedzany przez nieoczekiwanych gości: raz jest to tchórzliwa króliczka Zuzanna, innym razem pyskaty smarkacz gawronek czy zbiegły z cyrku szympans Ptiżużuu, światowiec i ekscentryk, który podbija serca wszystkich. Książka napisana z wielkim talentem, którego Magdalena Tulli dowiodła po wielekroć w literaturze dla dorosłych, obfituje w kapitalne dialogi i zabawnie nakreślone charaktery. Autorka przejrzała na wylot nasze słabości: to my, czytelnicy, jesteśmy tą łasicą, dzikiem, zającem... Debiutująca w nowej roli, do świata książki dziecięcej wtargnęła z fanfarami i przytupem.

WIEK: 7+

Rémi Courgeon, KRUSZYNKA, przeł. Sylwia Sawicka, Polarny Lis, Warszawa 2017

Piękna obrazkowa książka o jedynej (i w dodatku najmłodszej z rodzeństwa) dziewczynce w rodzinie. Paulina, nazywana „Kruszynką”, ma trzech starszych braci i wiecznie zapracowanego ojca. W utarczkach z braćmi ciągle przegrywa, a silniejsi chłopcy przerzucają na nią wszelkie domowe obowiązki, tak jakby sprzątanie i gotowanie było „dziewczyńskie” z natury. Między Kruszynką a rodzeństwem dochodzi do przepychanek i bójek. Dziewczyna, dotąd grająca na pianinie, porzuca instrument, zapisuje się na lekcje boksu... i okazuje się, że jest w tym dobra. Początkowo staje się obiektem kpin, ale jej lewy sierpowy sprawia, że śmiechy ustają, a bracia nabierają dla niej respektu. Niebawem startuje w pierwszych w życiu zawodach. A wtedy... czeka na nią niespodzianka.

Książka, świetnie zilustrowana, nie jest prostacką pochwałą bokserskiej krzepy i ma nieoczywistą puentę. To raczej głos w sprawie stereotypowych „chłopackich” i „dziewczyńskich” ról. Autorka wlewa otuchę w serca wszelkich „kruszynek”, które – traktowane protekcjonalnie i zdominowane – muszą bronić własnego terytorium i budować poczucie swojej wartości. ©