Finałem tego procesu, wymuszonego prześladowaniami i ograniczeniami narzucanymi przez władze i Kościół, było wygnanie wyznawców judaizmu z Półwyspu Iberyjskiego w 1492 r. Rozszerzone, metaforyczne znaczenie terminu „maranizm” stało się dzisiaj ważnym instrumentem analizy nowoczesności, jej „ukrytych tradycji” i zakłóceń tożsamości.

Sięgając po ten instrument, pamiętać trzeba o niebezpieczeństwie „antysemickiego przechwycenia” (termin Sadzika), którego dobitnym przykładem jest złowieszczy chór przechrztów w „Nie-Boskiej komedii” Krasińskiego. Współcześni badacze fenomenu maranizmu, z Agatą Bielik-Robson na czele, są tego jednak świadomi, a ich prace układają się pomału w solidną biblioteczkę, otwartą liczącym blisko 800 stron tomem zbiorowym „Marani literatury polskiej” pod redakcją Piotra Bogaleckiego i Adama Lipszyca. Obok postawić można „Marańską Paschę Derridy” ­Bielik-...