Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Zając...” (2010) był rekonstrukcją dziejów pochodzącej z Odessy kupiecko-bankierskiej dynastii Ephrussich, zapisem podróży w czasie i przestrzeni. Rolę przewodnika pełnił przedmiot, a raczej kolekcja przedmiotów – 264 japońskich figurek zwanych netsuke, służących niegdyś do mocowania przy pasie sakiewki lub ozdobnego pudełeczka inrō. Kolekcja przechowywana w wiedeńskim pałacu Ephrussich, po Anschlussie ukryta przez służącą, trafiła po latach w ręce autora jako spadek po bracie jego babki.
W późniejszym o pięć lat „Białym szlaku” znów jesteśmy blisko zarówno materii, jak i prywatnych pasji autora, znów też narracja historyczna łączy się z relacją reportera. De Waal, urodzony w 1964 r., zajmuje się ceramiką artystyczną, tworzy kompozycje z minimalistycznych, prostych form. Fascynacja dziejami porcelany prowadzi go najpierw do wschodniochińskiego Jingdezhen, potem na dwa kolejne „białe wzgórza”, do Saksonii i południowej Anglii; nie będzie też można ominąć krainy Czirokezów, a nawet... obozu w Dachau. Przewijają się przez tę książkę postacie historyczne i współcześni rzemieślnicy, cesarze chińscy i europejscy jezuici na ich dworze, przyjaciel Leibniza matematyk Tschirnhaus i alchemik Böttger, pobożny kwakier William Cookworthy i Josiah Wedgwood. To rzecz o tropieniu nieuchwytnego i pogoni za tajemnicą, o fascynacji rękodziełem, ale i politycznych konotacjach porcelanowego szaleństwa, o intrygach i ofiarach. Pobożny cesarz Yongle, subtelny miłośnik białej porcelany, doszedł do władzy, mordując rodziny przeciwników do dziewiątego stopnia pokrewieństwa. „W roku 1554 cesarz Jiajing wysłał zamówienie na 26 350 misek ze smokami w błękicie, 30 500 talerzy o tym samym deseniu, 6900 czarek, białych wewnątrz i błękitnych od zewnątrz, 680 dużych mis na ryby, zdobionych błękitnymi kwiatami na białym tle, 9000 czarek do herbaty z liściastym brzegiem w bieli, 10 200 misek dekorowanych kwiatami lotosu, roślinami wodnymi oraz rybami w błękicie i bieli na zewnątrz, a wewnątrz ze smokami i feniksami przemykającymi przez kwiaty...”. De Waal pisze też o białej porcelanie z podmonachijskiego Allach, którą obdarowywano zasłużonych nazistów, o losach warsztatów w Jingdezhen za czasów rewolucji kulturalnej, o „ceramice rewolucyjnej” przedstawiającej sceny denuncjacji, poniżenia i egzekucji, o produkowanych do dziś statuetkach Mao i jego serwisie herbacianym. W nostalgiczną opowieść o sztuce jako przekształcaniu materii i o bieli jako „sposobie zaczynania na nowo” wpleciona jest także nić wszechobecnego w ludzkim świecie okrucieństwa. ©℗
Edmund de Waal, BIAŁY SZLAK. PODRÓŻ PRZEZ ŚWIAT PORCELANY, przeł. Marianna Cielecka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2017, ss. 440.