Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Problem jest współczesny, ale analogie do antyku same przychodzą do głowy - w lutym Dom dosięgły prawdziwe plagi: najpierw go zalało, potem wybuchł pożar. Strażacy gasząc ogień dodatkowo zalali kolejne pomieszczenia. Zniszczeniu uległo przemyskie archiwum Związku Ukraińców w Polsce, gromadzące dokumenty z lat1956-89.
Sprawa jest lokalna i powinna być uregulowana między władzami miasta a mieszkającymi tam Ukraińcami, tymczasem zyskała już wymiar międzypaństwowy, była przedmiotem poselskich interpelacji, otarła się o gabinety prezydentów obu krajów i rzuca cień na tzw. strategiczne partnerstwo między Warszawą a Kijowem. Ci sami politycy, którzy chcą być ambasadorami Ukrainy w Europie, nie potrafią pomóc w dość, w gruncie rzeczy, błahej sprawie. Ukraińcy mówią wręcz o szykanach, Polacy o proceduralnych przeszkodach. Choć problem dotyczy obywateli Polski, to zarazem stanowi przyczynek do dyskusji na temat stosunków obu krajów. Deklaratywnie i na szczeblu najwyższych władz były i są one dobre - jednak długo nierozwiązywana kwestia ruchu przygranicznego po wejściu Polski do strefy Schengen czy ociąganie się Donalda Tuska z wizytą w Kijowie pokazują, jak wielka jest przepaść między deklaracjami a rzeczywistością.
Brak troski
Trudna historia kamienicy przy ul. Kościuszki 5 sięga 1947 r. Wcześniej przez prawie pół wieku budynek służył społeczności ukraińskiej, która go kupiła ze składek. W ramach akcji "Wisła" dom został zarekwirowany. Ukraińcy wrócili doń w 1958 r., ale już nie jako właściciele. Od razu rozpoczęli starania o jego odzyskanie - bezskuteczne.
We Lwowie polska społeczność boryka się z podobnymi problemami i też domaga się lokalu. Demokratyczne państwa jednak w takich sytuacjach unikają zasady wzajemności. Inaczej żadnego problemu nie udałoby się rozwiązać. Tym bardziej że problem przemyski to polski problem, bo mieszkający w tym mieście Ukraińcy są obywatelami Rzeczypospolitej. Twierdzą oni jednak, że strona polska wykorzystuje ich sytuację do rozmów z władzami Lwowa.
Jeśli w latach 90. do ogólnopolskich mediów docierały jakieś informacje z Przemyśla, dotyczyły głównie narodowościowych animozji. Znawcy tematu twierdzili, że radykałów podjudzała Rosja, niechętna pojednaniu polsko-
-ukraińskiemu. Ale do pojednania w końcu doszło: otwarte zostały Cmentarz Orląt we Lwowie i ukraiński cmentarz w Pawłokomie. Problem Domu pozostał. Zmienił się tylko właściciel: Skarb Państwa przekazał budynek miastu, choć urzędnicy w Warszawie musieli wiedzieć, że o jego odzyskanie stara się mniejszość ukraińska. Stało się to w roku 2004, na krótko przed Pomarańczową Rewolucją, gdy wielu Polaków ruszyło na Majdan.
Zmieniały się kolejne rządy, przedstawiciele Związku Ukraińców pisali do kolejnych premierów i ministrów, ale problemu nie udawało się rozwiązać. Wydaje się on trwalszy niż sam budynek, który powoli popada w ruinę. W latach 90. społeczność ukraińska sfinansowała częściowo remont kamienicy, co miało ją kosztować 150 tys. zł. Ukraińcy liczyli, że miasto zwolni ich za to z czynszu. Ale przeliczyli się. Przestali więc płacić miastu za wynajem pomieszczeń. Sprawa trafiła do sądu, a ten nakazał spłatę zadłużenia. Do warszawskiej siedziby Związku Ukraińców w Polsce zapukał komornik. Ukraińcy zaczęli spłacać zadłużenie i nie zaprzestali starań o budynek. Jednocześnie zarzucają miastu brak troski o zabytkową kamienicę.
Gdy w 2005 r. Przemyśl odwiedził Wiktor Juszczenko, władze miasta wyraziły gotowość pójścia Ukraińcom na rękę. Na gotowości się skończyło. Światełko nadziei powtórnie zapaliło się, gdy podczas spotkania prezydentów Kaczyńskiego i Juszczenki w kwietniu 2007 r. ten pierwszy wyraził wolę rozmowy z przedstawicielami mniejszości ukraińskiej i wysłuchania ich postulatów. Spotkanie miało się odbyć w maju ubiegłego roku, ale Lech Kaczyński do dziś nie znalazł na nie czasu.
"Wisła" się ciągnie
Władze Przemyśla gotowe są oddać nieruchomość w zamian za rekompensatę od Skarbu Państwa, ten jednak - jak się wydaje - nie posiada budynku, który mógłby w zamian oddać miastu. Być może rozwiązanie przyjdzie z Ukrainy - szefowie trzech samorządów wojewódzkich: lwowskiego, iwano-frankowskiego i tarnopolskiego wyrazili chęć współpracy w celu odkupienia budynku. Padają argumenty, że stanowiłoby to zły precedens i w trudnej sytuacji postawiło Polaków, starających się o zwrot majątków na Ukrainie.
Ponadto miasto - zdaniem Ukraińców z Polski - żąda zbyt wiele za zrujnowaną kamienicę i nie chce uwzględnić kosztów, jakie ZUwP już poniósł (władze Przemyśla twierdzą, że cenę prawie 3 mln zł wyznaczył rzeczoznawca).
Dla społeczności ukraińskiej problem Domu to konsekwencja przeprowadzanych w 1947 r. deportacji i wywłaszczeń. Choć minęło ponad 60 lat, Polska w dużej mierze nie zadośćuczyniła ówczesnym ofiarom. Poczucie niesprawiedliwości potęgują badania historyków, którzy, jak dr Grzegorz Motyka, przekonują, że walka z UPA nie wymagała wcale aż tak drastycznych kroków. I choć akcję "Wisła" potępił także prezydent Lech Kaczyński, to na drodze prawnej ponoć nic zrobić się nie da - bo dekrety, na mocy których rozprawiono się z Ukraińcami, były zgodne z prawem, a dokumenty o ochronie praw człowieka napisano kilka dekad później i nie działają wstecz.
Jest jeszcze kwestia materialna. Wolna Polska nie spieszyła się także z tymi regulacjami prawnymi, które mogłyby złagodzić skutki działań komunistycznego reżimu. Np. dopiero w 2004 r. rząd zdecydował się przyznać renty specjalne byłym więźniom obozu w Jaworznie, przetrzymywanym tam bez wyroku w ramach akcji "Wisła". Można się domyśleć, że z ok. czterech tysięcy więźniów tylko garstka doczekała się tych świadczeń.
