Stan wyjątkowy

Wybite szyby w budynku Kapitolu i tłum szturmujący sale obrad parlamentu federalnego – to nie kadry z amerykańskiego filmu political fiction. To wydarzenia, do jakich doszło w minioną środę 6 stycznia, gdy Kongres USA miał oficjalnie zatwierdzić zwycięstwo Joego Bidena w wyborach prezydenckich. Ze względów bezpieczeństwa ewakuowano członków obu izb i przewodzącego obradom wiceprezydenta Mike’a Pence’a. Cały świat obiegły zdjęcia zwolenników Trumpa, którzy siadali przy senackiej mównicy, przechadzali się po biurze przewodniczącej Izby Reprezentantów Nancy Pelosi i grzebali w jej rzeczach. Na jednej z krążących w internecie fotografii widać, jak mężczyzna siedzi w fotelu Pelosi i opiera nogi o jej biurko. Na innym zdjęciu widzimy kartkę z ostrzeżeniem: „Nie ustąpimy”.

Bilans zamieszek to pięć ofiar śmiertelnych, w tym jeden policjant; co najmniej 82 aresztowanych oraz dwie bomby znalezione w pobliżu siedzib Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej. Na pomoc służbom porządkowym na Kapitolu wysłano posiłki Gwardii Narodowej, agentów FBI i funkcjonariuszy Secret Service. W Waszyngtonie do 21 stycznia będzie obowiązywać stan wyjątkowy. Dzień wcześniej Biden złoży przysięgę – jako nowy prezydent USA.

Odcięty od Facebooka

W reakcji na zamieszki przemówienie do Amerykanów wygłosił prezydent-elekt. Atak zwolenników Trumpa nazwał „atakiem na demokrację”. Wezwał urzędującego jeszcze prezydenta, aby przemówił do demonstrantów i zaapelował o zaprzestanie szturmu na Kapitol. Prezydent rzeczywiście to zrobił, ale na swój sposób. Opublikował na Twitterze nagranie, w którym co prawda poprosił swoich zwolenników o powrót do domów, ale nie omieszkał wspomnieć o „skradzionych” wyborach. Dodał również, że rozumie „ból” protestujących.

Kilka godzin później Twitter, Facebook i YouTube usunęły nagranie z kontrowersyjnym apelem. Przynajmniej do zakończenia kadencji Trump nie będzie mógł korzystać ze swoich kont na Facebooku i Instagramie.

Prezydent sam się o to prosił. Od tygodni nieustannie wysuwał zarzuty dotyczące rzekomych fałszerstw wyborczych. Szedł w zaparte, choć nadużyć czy fałszerstw nie wykazano ani w drodze postępowań sądowych, ani audytów głosowania w kluczowych stanach. Już na początku grudnia szef Departamentu Sprawiedliwości – skądinąd dotąd wierny zwolennik Trumpa – powiedział, że nie znaleziono dowodów na szeroko zakrojone oszustwa, które mogłyby wpłynąć na wynik wyborów.

Nie poddamy się

Trump rozsiewał teorie spiskowe także w dniu szturmu na Kapitol. Tuż przed rozpoczęciem sesji Kongresu, który miał oficjalnie zatwierdzić zwycięstwo Bidena, wystąpił na wiecu swoich zwolenników w Waszyngtonie i grzmiał, że Biden będzie „nielegalnym” prezydentem. „Nigdy się nie poddamy, nigdy nie ustąpimy. Nie ma miejsca na ustępstwa, gdy w grę wchodzi kradzież” – mówił, zagrzewając swych zwolenników, aby poszli pod Kapitol.

Prezydent naciskał też na Mike’a Pence’a, aby zainterweniował podczas sesji zatwierdzającej wynik wyborów. Wiceprezydent otwarcie sprzeciwił się Trumpowi. W oświadczeniu wyjaśnił, że „konstytucja nie daje [mi] uprawnień, by jednostronnie decydować, które głosy elektorskie powinny być policzone, a które nie”. W końcu zatwierdzenie grudniowego głosowania Kolegium Elektorów to tylko formalność. Członkowie obu izb zbierają się, by uroczyście zliczyć głosy oddane przez elektorów i zatwierdzić zwycięstwo wybranego zgodnie z wolą wyborców kandydata. W listopadowych wyborach Joe Biden wygrał z Trumpem wyraźnie, stosunkiem głosów elektorskich 306 do 232.

Ślepy na wyborczą arytmetykę był nie tylko ustępujący prezydent, ale też niektórzy politycy Partii Republikańskiej. Jeszcze na początku stycznia jedenastu senatorów zapowiedziało, że i tak zakwestionuje w Kongresie wynik głosowania w kluczowych stanach. Liderami tej inicjatywy byli Ted Cruz z Teksasu i Josh Hawley z Missouri, którzy nie wykluczają startu w wyborach prezydenckich w 2024 r. i najwyraźniej chcą wkupić się w łaski wyborców Trumpa. Przypomnijmy, że choć przegrał on listopadowe wybory, to zdobył 74 mln głosów. To o 11 mln więcej, niż uzyskał w 2016 r. Tymczasem, jak pokazał w połowie grudnia sondaż CBS News/YouGov, aż ośmiu na dziesięciu wyborców Trumpa nie uznaje wyborczego zwycięstwa Bidena.

Groźny precedens

Ted Cruz i Josh Hawley dopięli swego i podczas posiedzenia Kongresu zgłosili zastrzeżenia w sprawie wyników w Arizonie i Pensylwanii. Kilku Republikanów przedstawiło też obiekcje dotyczące rezultatów w Georgii, Michigan i Newadzie. Wszystkie zastrzeżenia zostały odrzucone: ze względów formalnych lub w wyniku głosowania obu izb Kongresu.

Niektórzy Republikanie chcieli odwieść swoich kolegów od działań co prawda skazanych na porażkę, ale jednak podważających wynik wyborów. Lider tej partii w Senacie, Mitch McConnell, apelował w Kongresie o rozsądek. „Wyborcy, sądy i stany przemówili. Jeśli im się sprzeciwimy, wyrządzimy naszej republice szkodę na zawsze” – przekonywał. W tym samym tonie na początku stycznia apelowała republikańska kongresmenka Liz Cheney. W liście do kolegów napisała, że kwestionowanie rezultatów na tym etapie to „bardzo groźny precedens”.

Już po szturmie na Kapitol i wznowieniu sesji Kongresu kilku republikańskich senatorów wykruszyło się z pro-Trumpowej koalicji. Uwagę mediów przykuła wypowiedź Republikanki Kelly Loeffler: „Dziś rano przychodziłam tu z zamiarem zgłoszenia obiekcji co do głosów elektorskich z mojego stanu. Po tym, co wydarzyło się w ciągu dnia, nie mogę tego zrobić. Chcę chronić najdroższe mi świętości, demokratyczne instytucje, a nie przykładać ręki do ich podważania”.

Od Trumpa odwrócił się też jego dotychczasowy sojusznik, senator z Karoliny Południowej Lindsey Graham. Podczas ciągnącego się przez długie godziny posiedzenia Kongresu wezwał do uznania zwycięstwa Bidena: „Musimy to zakończyć. Dość tego!”. Z kolei republikański senator z Teksasu John Cornyn powiedział, że powyborcza retoryka prezydenta „osiągnęła dno”.

Wśród członków Kongresu – głównie Demokratów – nie brakuje teraz zwolenników usunięcia Trumpa ze stanowiska jeszcze przed oficjalnym zakończeniem kadencji. Byłoby to możliwe w przypadku wszczęcia (na nowo) procedury impeachmentu lub użycia 25. poprawki do konstytucji, która uruchamiana jest w sytuacji, gdy prezydent jest niezdolny do dalszego pełnienia urzędu. O zastosowanie tego drugiego rozwiązania zaapelowali do wiceprezydenta Pence’a liderzy Demokratów w Senacie i Izbie Reprezentantów. Jednocześnie ruszyła fala rezygnacji w gabinecie Trumpa. Odeszli m.in. zastępca doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego oraz sekretarze transportu i edukacji.

Trump najwidoczniej przestraszył się dalszych konsekwencji – i następnego dnia po zamieszkach opublikował na Twitterze nagranie, w którym potępił szturm na Kapitol i przyznał, że już niebawem przestanie być prezydentem. Obiecał też pokojowe przekazanie władzy.

Przetasowanie

W świetle chaosu w Waszyngtonie łatwo pominąć inne ważne wydarzenie w amerykańskiej polityce. Dzień wcześniej, 5 stycznia, odbyły się bowiem wybory uzupełniające do Senatu w stanie Georgia, dzięki którym Demokraci uzyskali kontrolę w izbie wyższej Kongresu. Po zwycięstwie dwóch kandydatów tej partii – Raphaela Warnocka i Jona Ossoffa – głosy w Senacie rozłożą się równo 50 do 50. To oznacza przewagę Demokratów, gdyż – zgodnie z przepisami – w przypadku remisu w głosowaniach decydujący głos będzie należał do wiceprezydentki Kamali Harris.

Demokraci mogą więc świętować z kilku powodów. Ze „swoim” prezydentem w Białym Domu i większością w obu izbach Kongresu, po raz pierwszy od dziesięciu lat mają pełnię władzy na szczeblu federalnym. Na dodatek Raphael Warnock, pastor Kościoła baptystów z Atlanty, został pierwszym czarnoskórym senatorem z tradycyjnie republikańskiej dotąd Georgii. Warnock i Ossoff to także pierwsi od 20 lat politycy Partii Demokratycznej, wybrani na urząd senatora w tym stanie.

Niewielka, ale jednak przewaga w Senacie ułatwi Partii Demokratycznej zatwierdzanie nominacji kandydatów do gabinetu Bidena, do sądów federalnych i Sądu Najwyższego. Nowy rozkład sił zwiększy też szanse na realizację planów nowej administracji. W trakcie kampanii Joe Biden przedstawił pakiet ambitnych reform dotyczących ochrony środowiska, opieki zdrowotnej, polityki migracyjnej czy zniesienia nierówności rasowych.

Warto jednak pamiętać, że administracja Bidena i tak może mieć w Senacie pod górkę. Do przepchnięcia większości ustaw konieczne jest bowiem zdobycie poparcia 60 senatorów, co oznacza, że Demokraci najpewniej będą musieli dogadywać się z umiarkowanymi Republikanami. Mając jednak przewagę, to lider Demokratów, a nie przywódca senackich Republikanów Mitch McConnell będzie decydować, jakie projekty ustaw trafią w izbie pod obrady.

Awantura o czeki

To, jak duże mogą być tarcia między obiema izbami Kongresu, pokazały już wielomiesięczne rozmowy nad pakietem pomocowym dla gospodarki. Demokraci i Republikanie dogadali się w tej sprawie dopiero przed świętami Bożego Narodzenia, gdy milionom Amerykanów groziła już utrata zasiłków i ochrony przed eksmisją. Zresztą i tak nie obyło się bez dramatycznych zwrotów akcji. Donald Trump zagroził, że nie podpisze uchwalonego już pakietu, jeśli Kongres nie wprowadzi poprawki podnoszącej wartość czeków dla Amerykanów z 600 do 2 tys. dolarów. Kontrolowana przez Demokratów Izba Reprezentantów uchwaliła nowelizację ustawy, ale Mitch McConnell nie przyjął jej pod obrady Senatu.

Spór o wysokość czeków pomocowych wykorzystali w trakcie kampanii Demokraci w Georgii. Warnock i Ossoff wytknęli swoim rywalom – Kelly Loeffler i Davidowi Perdue – że Republikanie są nieczuli na los Amerykanów w czasie pandemii. W populistyczny ton uderzył też Biden. Na dzień przed głosowaniem zapowiedział na wiecu w Atlancie, że jeśli w Georgii wygrają obaj Demokraci, Senat zgodzi się na wyższe czeki. Kopiując postulaty z prezydenckiej kampanii Bidena, Warnock i Ossoff obiecywali cięcia kosztów ubezpieczeń zdrowotnych i zwiększenie środków na walkę z pandemią. Z kolei republikańscy kandydaci sięgali chętnie po retorykę Trumpa. Odmawiali uznania wyborczego zwycięstwa Bidena i sugerowali, że ich rywale są „radykalnymi liberałami”, którzy pociągną Amerykę w stronę socjalizmu.

Walka o wpływy

Podwójny pojedynek w Georgii okrzyknięto już jednym z najdroższych wyścigów senackich w historii USA. Na trwającą zaledwie dwa miesiące kampanię czwórki kandydatów wydano niemal pół miliarda dolarów.

Serwis telewizji CNBC podaje, że kampanię Republikanów wspierali m.in. darczyńcy z sektora finansowego i rynku nieruchomości. Najwyraźniej bali się przewagi Demokratów w Senacie, bo ci mogą zagłosować za postulowanym przez Bidena podwyższeniem podatków dla korporacji.

Gdy w listopadzie okazało się, że w wyborach w Georgii konieczna jest dogrywka – bo żaden z kandydatów nie uzyskał w pierwszej turze ponad 50 proc. głosów – ten niewielki, zaledwie 10-milionowy stan stał się centrum walki o wpływy w Waszyngtonie. Na wiece poparcia dla tamtejszych kandydatów przyjeżdżali wiceprezydent Pence, przyszła wiceprezydentka Harris, Biden i Trump.

Znajdź głosy

Zamiast skupić się na agitacji na rzecz dwojga Republikanów, Trump wałkował temat rzekomych fałszerstw wyborczych w Georgii. Nie powstrzymał się nawet na dzień przed senacką dogrywką. Podczas wiecu w 30-tysięcznym mieście Dalton zaatakował lokalnych polityków: sekretarza stanu Brada Raffenspergera i gubernatora Briana Kempa. Obaj nie ulegli jego naciskom, aby wbrew woli wyborców „odkręcić” wynik wyścigu w Georgii.

A były to naciski szczególne. Na początku stycznia dziennik „Washington Post” ujawnił sensacyjne nagranie godzinnej rozmowy telefonicznej, podczas której Trump przekonywał Raffenspergera, aby ten „znalazł” liczbę głosów potrzebną w tym stanie do uzyskania przewagi nad Bidenem. „Mieszkańcy Georgii są wściekli (...) Nie stanie się nic złego, jeśli powiesz, że ponownie obliczyłeś głosy” – wypalił Trump. Zagroził również urzędnikowi, że zatajanie informacji o fałszerstwach wyborczych jest przestępstwem (dodajmy, że w ramach audytu głosowania takowych fałszerstw w Georgii nie stwierdzono).

Opublikowanie nagrania wywołało oburzenie w całej Ameryce. Ale i tak nikt się nie spodziewał, że już kilka dni później snujący teorie spiskowe Trump posunie się jeszcze dalej.

Teraz, po zamieszkach na Kapitolu, pozostaje zadać pytanie: co jeszcze może wydarzyć się przed objęciem władzy przez Bidena? Niepokoić mogą też wyniki badania pracowni YouGov: oto jedna piąta respondentów odpowiedziała, że popiera szturm na Kapitol. Wśród republikańskich wyborców taki pogląd wyraża aż 45 proc. z nich.

Co się stało z Ameryką? ©