Sentencje Ojców

...Mądry nie rozwodzi się w obecności tego, kto przewyższa go wiedzą i wiekiem. Nie wpada w słowo swojemu przyjacielowi. Nie spieszy z odpowiedzią. Dorzecznie pyta i jak należy odpowiada. Najpierw na pierwsze (pytanie), a na ostatnie na końcu. Jeśli czegoś nie słyszał, powiada „nie słyszałem”. Uznaje prawdę. Z głupim rzecz się ma odwrotnie. (5, 7) tłum. z hebrajskiego Michał Friedman.

Głupiec” czy „człowiek nieokrzesany” w oryginale brzmi golem. To słowo zrobiło karierę dzięki XVI-wiecznemu praskiemu rabinowi. Juda Loew ben Bezalel, zwany Maharal, wedle legendy stworzył pozbawioną duszy istotę podobną człowiekowi. Miał ją powołać do istnienia, aby bronić praskich Żydów przed antysemickimi atakami. Stworzył ją z błota Wełtawy i nadał ludzkie kształty za pomocą rytuałów i hebrajskich liter. Golem zwalczał wrogów Izraela. Czynił to z wielką zawziętością i złością. Ówczesny cesarz Rudolf II błagał rabina o to, by zniszczył golema, obiecując, że skończy z prześladowaniem Żydów. Aby pozbawić życia stworzoną przez siebie istotę, Maharal odjął jej z czoła pierwszą literę (alef) ze słowa „prawda” (emet), pozostawiając w ten sposób słowo „martwy” (met). Golema umieszczono w miejscu zwanym geniza (gdzie przechowuje się uszkodzone zwoje Tory, których nie wolno zniszczyć, można je pochować na cmentarzu), w starej synagodze, gdzie ma się znajdować po dziś dzień. Niestety jego śladów na razie nie znaleziono. Powiadano, że obroni w razie potrzeby Żydów przed prześladowaniami, ale nic nie wskazuje na to, by powtórnie ożył.

Słowo golem pojawia się w Psalmie 139, 16 i oznacza „nieuformowaną cielesność”. We współczesnym hebrajskim oznacza kogoś głuchego, bezradnego. W Talmudzie napisane jest, że pierwszy Adam został pierwotnie stworzony jako golem. W innym miejscu pada uwaga, że największą słabością golema jest niezdolność do nazywania i mówienia.

W tym wypadku słowo „golem” oznacza głupca, osobę nieuformowaną, pozbawioną stylu i klasy. Porównanie między „golemem” a człowiekiem mądrym nie wiąże się z czyjąś inteligencją (IQ), ale wyznacza jej sposób życia. Talmudyści twierdzą, zapewne nie bez racji, że człowiek oddany studiom nad Torą jest istotą wyzwoloną od swojego ja. Poznaje księgi nie po to, by zaistnieć, zyskać sławę i pieniądze. Nie kieruje nim pycha i potrzeba uznania. Jest gotów słuchać lepszego od siebie i stale zadawać pytania. Powiadano o pewnym znanym i wielbionym w swoim pokoleniu rabinie, wielkim znawcy Tory, że zaproszony odwiedzał wszelkie wspólnoty religijne, nawet te, które miały odmienne od niego zapatrywania. Często więc jego wykłady zamieniały się w połajanki i wrzaski. Pytano rabina, po co jeździ do swoich przeciwników i do nich przemawia. Zawsze odpowiadał tak samo: „Jeśli mam okazję nauczać Żydów Tory, dlaczego z nimi nie rozmawiać?” Uważał, że najważniejsze to nauczać mądrego czytania Księgi i nic poza tym już się nie liczy. Nawet jego własne samopoczucie.

Pierwsze sentencje w tym rozdziale dotyczyły liczby dziesięć. Symbolizuje ona pełnię rozwoju, która wyraża się dziesięciorgiem przykazań. Cyfra „siedem” wskazuje z kolei na wszelkie związki człowieka z Bogiem, na przymierza zawarte z Wiekuistym. Menora ma siedem ramion. Rytuałowi oczyszczenia towarzyszy siedmiokrotne spryskiwanie wodą. Ustanowienia szabatu, roku szabatowego, opiera się na liczbie „siedem”. Okres żałoby, kiedy to tradycja nakazuje, by siedzieć nieruchomo w domu, obejmuje siedem dni. Siedem dni trwa tydzień i w nim zawiera się cykl naszego żywota.

Cyfra „siedem” oczywiście nie jest uznawana tylko przez Żydów. Siedem było w średniowieczu przedmiotów studiów na uniwersytetach. Siedmiu było greckich mędrców, o czym zaświadcza Sokrates w „Protagorasie”. Siedem było cudów w świecie starożytnym. Siedem jest wzgórz w Rzymie. Te przykłady można tylko mnożyć.

Rabini pielęgnują znaczenie każdej z cyfr. Cenią w świecie porządek oparty na literach-cyfrach alfabetu hebrajskiego. Każą nam studiować litery. Wpatrywać się w ich kształty i przez ich kontemplację wnikać w tajemne intencje Stwórcy.