Komunikat o zatwierdzeniu odkryć czterech nowych pierwiastków noszących liczby atomowe 113, 115, 117 i 118 (pierwiastki 114 i 116 były już zatwierdzone w 2011 r.) wydały 30 grudnia 2015 r. Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC) oraz analogiczna organizacja fizyków (IUPAP). To dla chemików historyczny moment: pierwiastek 118, należący do grupy gazów szlachetnych, „domyka” wreszcie siódmy okres w układzie. Kolejny, o liczbie atomowej 119, zainauguruje już nowy, ósmy.

Przypomnijmy: już sam Dymitr Mendelejew, tworząc niemal 150 lat temu układ okresowy pierwiastków, wskazał w nim puste miejsca. Kilka uzupełniono jeszcze za jego życia, kolejne już w XX wieku. Uczony stworzył swoją tablicę intuicyjnie, bazując na powtarzających się właściwościach pierwiastków. Okazało się, że można je ułożyć tak, aby utworzyć grupy, jak litowce czy fluorowce. Dopiero jednak po poznaniu budowy atomu wyjaśniono, że wynika to z obsadzenia kolejnych powłok elektronowych wokół jądra. Grupy pierwiastków to kolumny w układzie, wiersze to okresy. Pierwszy tworzą tylko dwa pierwiastki. Drugi i trzeci zawiera ich 8, czwarty i piąty – 18. Kolejne są już obszerne – 32 pierwiastki. Dla przejrzystości część z nich zwykle jest wydzielona i umieszczona poniżej tablicy (lantanowce i aktynowce). I podobnie jak w czasach Mendelejewa spora część „okienek” pozostawała przez lata niewypełniona. Wynika to z faktu, że coraz większe atomy charakteryzują się coraz mniejszą trwałością i nie istnieją na Ziemi w stanie naturalnym. Uczeni pracowicie tworzą je w laboratoriach.

Kiedyś wszystko było proste – ktoś odkrywał nowy pierwiastek, co dawało mu prawo do nadania mu nazwy. Tak m.in. do układu trafiły dwa „polskie” pierwiastki: rad i polon. Synteza najcięższych pierwiastków to już sprawa skomplikowana. Pracują nad nią duże zespoły, używając drogiej i skomplikowanej aparatury. Ustalono więc, że odkrycie można zatwierdzić dopiero wtedy, gdy zostanie ono potwierdzone przez inny ośrodek naukowy. Nazewnictwo pierwiastków koordynują IUPAC i IUPAP, które uznały, że nowe pierwiastki będą nosić nazwy tymczasowe: ununtrium, ununpentium, ununseptium i ununoctium.

W odkrycie mają wkład również polscy uczeni – współtworzyli aparaturę detekcyjną w ośrodku Oak Ridge (USA) oraz w Darmstadt (Niemcy). ©