Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Küng (ur. 1928), niemieckojęzyczny Szwajcar, i Ratzinger (ur. 1927), Niemiec, po raz pierwszy spotkali się w 1957 r. na kongresie teologicznym w Innsbrucku. W tym samym roku ten pierwszy obronił doktorat nt. nauki o usprawiedliwieniu w protestantyzmie i katolicyzmie. Praca zrobiła wrażenie na Ratzingerze. Po latach mówił: "Miałem wiele pytań do Künga, bo chociaż jego teologiczny styl nie był moim, to lektura sprawiła mi radość, a autor zyskał mój szacunek. Byłem pod wrażeniem jego otwartości i uczciwości. W ten sposób zawiązała się między nami przyjaźń, która trwała nawet później, gdy zaczęliśmy poważne spory o teologii Soboru Watykańskiego II".
Ręka w rękę
Na początku lat 60. obaj uważani byli za "cudowne dzieci" teologii świata niemieckojęzycznego. Obaj też zostali zaproszeni na obrady Vaticanum II, by jako eksperci doradzać biskupom. Jeszcze w czasie trwania Soboru współzakładali pismo "Concilium", które, jak głosi łaciński tytuł ("Sobór"), miało kontynuować w teologii "ducha soborowego". Pierwszy numer ukazał się w 1965 r., a periodyk ten do dziś jest ikoną teologii reformatorskiej lub, jak chcą inni - liberalnej i progresistycznej.
Po zakończeniu Soboru Küng wrócił na uniwersytet w Tybindze, a Ratzinger na uniwersytet w Münster. W 1966 r. - staraniem Szwajcara (sic!) - Niemiec dołączył do niego w Tybindze; wspólnie sprawili, że tamtejszy wydział teologii nie miał sobie równych na świecie. Ale już trzy lata później - na fali rewolucji studenckiej i radykalizowania się wydziału - Ratzinger przeniósł się na uniwersytet w Ratyzbonie.
W tym czasie coraz wyraźniej dystansował się też od tego, co działo się w "Concilium". W 1972 r. razem z tak wielkimi teologami jak Hans Urs von Balthasar i Henri de Lubac opuścił to pismo i założył periodyk "Communio": ikonę teologii konserwatywnej, a - w opinii niektórych - tradycjonalistycznej.
Niezgoda
Küng i Ratzinger zawsze mówili bardzo różnymi głosami. Ten drugi pisał w autobiografii: "Obaj uważaliśmy to za uprawnioną różnicę stanowisk teologicznych", która jednak nie miała wpływu na nasz "fundamentalny konsensus jako teologów katolickich". Różnił ich przede wszystkim stosunek do Tradycji i świata współczesnego.
Dla teologii Ratzingera Tradycja - jej ciągłość w doktrynie i życiu Kościoła - miała zasadnicze, zupełnie niezbywalne znaczenie. Küng nie traktował jej z taką powagą. Według Niemca kluczem do zrozumienia Vaticanum II była Tradycja Kościoła, w tym sensie, że Sobór należy odczytywać w jej świetle, tj. z perspektywy jej nieprzerwanej ciągłości. Tymczasem dla Szwajcara nie tyle Tradycja była kluczem do interpretacji soborowych reform, ile Sobór kluczem do rozumienia Tradycji. Ratzinger był przekonany o istotnej ciągłości między Kościołem soborowym a przedsoborowym; ciągłości, której nie zburzyły nawet największe reformy. Inaczej widział to Küng - dla niego soborowy przełom był radykalny, w niektórych punktach nawet zrywający z "przeszłością", ale i tak za mało radykalny w obliczu przemian dokonujących się we współczesnym świecie.
Küng wielkie światowe zmiany traktował jako zasadniczo pozytywne, idące ku dobremu i stanowiące szansę dla Kościoła. Ratzinger patrzył dużo bardziej pesymistycznie. Świat - uważał - zmienia się na gorsze, staje się przeciwnikiem wiary i Kościoła. Im większe zagrożenia dla wiary ze strony świata, tym większa potrzeba trzymania się Tradycji Kościoła, której stróżem jest papież, gwarant jego jedności, a tym samym tożsamości. Dla Künga takie stawianie rzeczy było tożsame z promowaniem "rzymskiego centralizmu", przeciwko czemu - jak uważał - wystąpił Sobór.
Dlatego ostrze swej krytyki szybko - w książkach "Kościół" (1967) i "Nieomylny?" (1970) - skierował w stronę urzędu papieskiego, kwestionując tradycyjną wykładnię dogmatu o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności. Kwestionując możliwość istnienia stwierdzeń nieomylnych, zaproponował, by nie mówić o nieomylności papieża, ale o "zasadniczym trwaniu Kościoła w zbawczej prawdzie". Takie trwanie w prawdzie - podkreślał - nie wyklucza równie zasadniczej możliwości błędów w konkretnych decyzjach Urzędu Nauczycielskiego, nawet w jego nauce, którą głosi w sposób definitywny.
To przede wszystkim ten pogląd ściągnął na Künga krytykę niemieckich biskupów i Kongregacji Nauki Wiary (dalej: KNW), a także części teologów, w tym Ratzingera. Drogi Szwajcara i Niemca rozeszły się na dobre.
W trybach Inkwizycji
W 1973 r. KNW opublikowała dokument "Mysterium Ecclesiae", skierowany przeciwko poglądom Szwajcara, chociaż bez wymieniania jego nazwiska. Pojawi się ono w ostrzeżeniu Kongregacji z roku 1975. Küng nieugięcie trwał przy swoim.
Po tym jak w 1977 r. Joseph Ratzinger został arcybiskupem Monachium i Fryzyngi, z urzędu zajmował się sprawą dawnego kolegi. W roku 1979 r. Kongregacja za zgodą Jana Pawła II odebrała Szwajcarowi misję kanoniczną: "Kongregacja na mocy swej misji czuje się teraz zobowiązana do zadeklarowania, że prof. H. Küng odszedł w swoich pismach od integralnej prawdy wiary katolickiej, i dlatego nie może być już uważany za teologa katolickiego".
Decyzja rozpętała burzę wśród teologów. Tymczasem 31 grudnia 1979 r. Ratzinger bronił w kazaniu decyzji KNW, mówiąc: "Chrześcijański wierny jest prostą osobą: biskupi mają obowiązek chronić wiarę tych maluczkich przed władzą intelektualistów". W 1981 r. Jan Paweł II ściągnął abp. Josepha Ratzingera do Watykanu, stawiając go na czele KNW. Od tej pory Küng zwykł nazywać go "Wielkim Inkwizytorem".
W 1997 r. Johann B. Metz, wybitny teolog i jeden z założycieli "Concilium", z okazji 70. urodzin zorganizował sympozjum, na które zaprosił bliskich kolegów, w tym Künga i Ratzingera. Szwajcar był oburzony zaproszeniem Niemca. Przyrównał wtedy rozmowę z nim do "rozprawiania o prawach człowieka z szefem KGB". Metz ripostował: "Küng zachowuje się czasami jak drugie Magisterium Kościoła".
Kiedyś o. Yves Congar, wybitny francuski teolog i ekspert soborowy, do końca życia członek redakcji "Concilium", wspominał rozmowę z Pawłem VI na temat Hansa Künga. Papież - mówił - "łączył z nim wiele nadziei, sądził, że stanie się on jednym z liderów nowego pokolenia teologów". Jest nim, choć nie w sensie upragnionym przez Papieża. Congar podkreślił wtedy, że "Küng jest katolikiem, który kocha Kościół". "Tak - zauważył Paweł VI - ale na swój sposób".
