Dopaść Macrona

Za plecami lokatora Pałacu Elizejskiego – i faworyta wyborów prezydenckich we Francji wiosną 2022 r. – walczy zaciekle troje rywali. Cała czwórka musi liczyć się ze zmianą nastrojów społecznych.
z Paryża

27.12.2021

Czyta się kilka minut

Prezydent Francji Emmanuel Macron i kanclerz Niemiec Olaf Scholz po wspólnej konferencji prasowej podczas szczytu Unii Europejskiej w Brukseli. 17 grudnia 2021 r. / JOHN THYS / AFP / EAST NEWS
Prezydent Francji Emmanuel Macron i kanclerz Niemiec Olaf Scholz po wspólnej konferencji prasowej podczas szczytu Unii Europejskiej w Brukseli. 17 grudnia 2021 r. / JOHN THYS / AFP / EAST NEWS

Pewne wydają się dziś dwie rzeczy. Pierwsza: że walka nie rozstrzygnie się w pierwszej turze, zaplanowanej na 10 kwietnia. Druga: że do kolejnej tury przejdzie starający się o reelekcję prezydent, 43-letni prounijny liberał Emmanuel Macron. Od miesięcy prowadzi w sondażach, mając stabilne poparcie jednej czwartej wyborców. Ale na tym kończą się racjonalne przewidywania. Dalej prognozy stają się mgliste jak wyrocznie delfickie.

Sondaże sugerują, że obok Macrona szansę na wejście do drugiej rundy ma troje kandydatów, reprezentujących prawicę i skrajną prawicę: Marine Le Pen (liderka nacjonalistycznego Zjednoczenia Narodowego), Valérie Pécresse (kandydatka umiarkowanie prawicowych Republikanów) i Éric Zemmour (publicysta i polityczny debiutant o poglądach ultrakonserwatywnych).

W połowie grudnia badania opinii dawały Le Pen i Pécresse zbliżone poparcie (po 16-17 proc.), natomiast pozycja Zemmoura, który wcześniej sytuował się na podobnym poziomie, nieco spadła (do 13 proc.; przy marginesie błędu statystycznego ok. 3 proc.).

Kandydat za gardło łapany

Przetasowanie kart nastąpiło jesienią 2021 r., gdy do gry wszedł nagle Zemmour, okrzyknięty czarnym koniem tego wyścigu [patrz „TP” nr 46/2021 – red.]. Ten były dziennikarz, przez lata brylujący w telewizyjnych talk-show, budzi skrajne emocje: od uwielbienia po nienawiść. Jego wiece są stale zakłócane przez demonstrantów określających się jako antyfaszyści, którzy przy tej okazji ścierają się z policją.

Podczas pierwszego wielkiego wiecu 63-letniego Zemmoura – w 30-tysięcznym miasteczku Villepinte pod Paryżem, w pierwszą niedzielę grudnia – lewicowi działacze, którzy zasiedli wśród zebranych, urządzili tam milczący happening pod hasłem „Precz z rasizmem”. W reakcji na to młodzi zwolennicy Zemmoura rzucili się na nich z pięściami. Według obecnych na miejscu dziennikarzy, młodzieżowi zwolennicy kandydata poturbowali też wysłanników mediów. Z kolei jeden z krytyków prawicowego dziennikarza podszedł do niego i złapał go za szyję, zanim unieszkodliwili go ochroniarze.

Burdy te dobrze ilustrują klimat przed tymi wyborami. Adwersarze Zemmoura ostrzegają: jeśli zostanie wybrany, krajowi grozi wojna domowa. Wskazują, że stale dolewa on oliwy do ognia wypowiedziami wymierzonymi w imigrantów spoza Europy oraz w wyznawców islamu. Trudno wyobrazić sobie Zemmoura jako głowę państwa, w którym korzenie imigranckie ma co czwarty mieszkaniec, i gdzie żyje 5-6 mln muzułmanów (to niemal 10 proc. ludności; kraj ma 67 mln obywateli).

Francja idzie na prawo

Nietrudno dostrzec, że w tym sezonie wiatr we Francji wieje z prawej strony. Tutejsza lewica przeżywa kryzys ideowy i cierpi na brak przywództwa – różnych kandydatów lewicowych popiera łącznie mniej niż jedna trzecia Francuzów.

Ku rozczarowaniu swojego elektoratu lewicowi politycy nie potrafili do tej pory wyłonić wspólnego kandydata. Na niewiele zdała się obywatelska petycja, postulująca przeprowadzenie lewicowych prawyborów, którą do połowy grudnia podpisało prawie 300 tys. Francuzów.

– Teraz, gdy do wyborów zostało kilka miesięcy, dla lewicy jest zbyt późno, by wyłonić wspólną podstawę programową i jednego kandydata – mówi „Tygodnikowi” politolog Bruno Cautrès z paryskiego Instytutu Nauk Politycznych. – Sondaże przedwyborcze pokazują też, że Macron potrafił przejąć już teraz, przed pierwszą turą, część elektoratu centro- lewicy.

Postulat lewicowych prawyborów odrzucili dwaj najpopularniejsi kandydaci: Jean-Luc Mélenchon (lider ugrupowania Francja Nieujarzmiona, stylizujący się na ludowego trybuna) oraz Yannick Jadot (przywódca Zielonych). Według sondaży obaj mają po 8-9 proc. poparcia. Ideę prawyborów wsparła tylko kandydatka socjalistów, mer Paryża Anne Hidalgo, której notowania nie przekraczają 5 procent.

Rekonkwista Zemmoura

Ze słabości lewicowych pretendentów korzysta prawica, a zwłaszcza jej skrzydło radykalne, do którego należą Le Pen i Zemmour. Oboje wiele łączy: niechęć do UE i USA, podziw dla putinowskiej Rosji, wrogość do islamu jako religii (a nie tylko do islamskich radykałów), pragnienie zastopowania dalszej imigracji.

Zemmour przyciąga przy tym wyborców, których rozczarowuje lawirowanie 53-letniej Le Pen, od lat próbującej złagodzić swój wizerunek skrajnej polityczki. Od 2017 r. nie tylko osłabiła ona swoją retorykę, ale też zrezygnowała z zasadniczych dotąd części programu: nie mówi już, jak wcześniej, o wyjściu Francji z Unii, ze strefy euro i ze strefy Schengen. Deklaruje natomiast wolę radykalnych zmian wewnątrz Unii, które chce przeprowadzić w sojuszu z innymi partiami populistyczno-narodowymi (w tym z PiS i węgierskim Fideszem).

Między obojgiem kandydatów jest jedna istotna różnica: partia Le Pen istnieje od pół wieku (wcześniej pod nazwą Front Narodowy), a Zemmour to nowa jakość na scenie politycznej. Swój start obwieścił oficjalnie dopiero w końcu listopada, a zaraz potem ogłosił też powołanie własnego ruchu politycznego o nazwie Reconquête (Rekonkwista). To czytelne odwołanie do średniowiecznej Rekonkwisty: zbrojnego odbijania przez władców chrześcijańskich Półwyspu Iberyjskiego z rąk muzułmanów (trwało to długo, bo od VIII aż do XV stulecia). Nazwa ruchu sugeruje, kto jest głównym przeciwnikiem Zemmoura.

W ten sposób po raz pierwszy w powojennej historii Francji radykalna prawica – w osobach Le Pen i Zemmoura – ma szansę uzyskać w pierwszej turze aż jedną trzecią głosów.

Kobieta wygrywa z samcami alfa

Ostatnie tygodnie we francuskiej polityce obfitowały w nagłe zwroty akcji. Wkrótce po rozpoczęciu kampanii Zemmoura odbyły się prawybory u Republikanów, partii umiarkowanej prawicy. Wygrała je ta, na którą prawie nikt nie stawiał: Valérie Pécresse, jedyna kobieta w gronie męskich kandydatów. Pokonała Xaviera Bertranda i Michela Barniera, starszych od niej i faworyzowanych.

Choć pozostawała dotąd w cieniu kolegów, 54-letnia Pécresse ma spore doświadczenie polityczne i administracyjne. Była ministrem za prezydentury Nicolasa Sarkozy’ego, a od sześciu lat piastuje ważną funkcję przewodniczącej regionu paryskiego, Île-de-France. Jest pierwszą w historii kobietą wystawioną przez umiarkowaną prawicę do walki o prezydenturę.

Republikanie, wywodzący się z neogaullistowskiej partii RPR Jacques’a Chiraca (później przemianowanej na UMP), mają reputację matecznika samców alfa. Pécresse musiała wykazać się dużym uporem, żeby przebić się we własnym środowisku politycznym.

Podkreśla ona nieustająco, że jest silną kobietą. W trakcie kampanii prawyborczej powtarzała: „Gdy będzie trzeba podjąć trudne decyzje, nie zadrży mi ręka”. Określała samą siebie jako „w dwóch trzecich Merkel, a w jednej trzeciej Thatcher”. Innym razem użyła gry słów, mówiąc, że jest „kobietą czynu” (La Dame de faire), co po francusku brzmi jak Żelazna Dama (La Dame de fer) – klarowne nawiązanie do szefowej brytyjskiego rządu z lat 1979-90, słynącej z nieugiętości.

Prymuska gotowa do kompromisów

Valérie Pécresse, mężatka i matka trojga dzieci, od młodości ma opinię pracowitej prymuski. Jako nastolatka pochodząca z zamożnej rodziny, pasjonująca się innymi kulturami, pojechała do Związku Sowieckiego, a potem do Japonii, by uczyć się rosyjskiego i japońskiego. Maturę zdała w wieku 16 lat, wcześniej od innych dostała się na studia (w prestiżowej szkole zarządzania), a potem dodatkowo ukończyła, jak większość czołowych tutejszych polityków – Narodową Szkołę Administracji (ENA). Dodajmy, że z wyróżnieniem.

Karierę zaczynała jako doradczyni prezydenta Chiraca, a kontynuowała u boku Sarkozy’ego. Francuzi pamiętają ją jako minister szkolnictwa wyższego (2007-11), kiedy to – mimo strajków studenckich – przeprowadziła reformę uniwersytetów. Potem krótko pełniła funkcję ministra ds. budżetu, finansów i reformy państwa.

Atutem Valérie Pécresse jest wizerunek osoby, która bardziej łączy niż dzieli, zdolnej do zawierania kompromisów. To odróżnia ją od Le Pen i Zemmoura, którzy większość Francuzów odstraszają swoją skrajnością. Zaraz po wygranej w prawyborach objechała okręgi wszystkich swoich konkurentów w gronie Republikanów, by zjednoczyć swój obóz w obliczu decydującego starcia. Natomiast według komentatorów jej słabością ma być brak charyzmy i przeciętne umiejętności oratorskie.

Kandydatka Republikanów obiecuje poważne oszczędności w wydatkach budżetu i atakuje ostro obecnego prezydenta za pogłębienie długu publicznego. Głośne stało się jej powiedzenie, że Macron „puścił z dymem kasę państwową”. Być może ostrość tych ataków uzasadniona jest faktem, że Pécresse i Macron walczą o podobnych wyborców: liberalna pod względem gospodarczym kandydatka Republikanów może przyciągnąć część centrowego, a może też lewicowego elektoratu.

O tym, że Pécresse ma duże szanse, przekonany jest prof. Georges Mink, politolog z Francuskiej Akademii Nauk (CNRS). – Jej triumf byłby zgodny z duchem konserwatyzmu, który we Francji urósł w siłę, przyćmiewając dziś zupełnie lewicę – mówi „Tygodnikowi” Mink.

Ale żeby wygrać, najpierw Pécresse musi dostać się do drugiej tury. Na drodze do niej czyha na nią poważna przeszkoda – właśnie pod postacią Le Pen i Zemmoura.

Portfel, zdrowie, imigracja

Jakie tematy będą decydujące podczas tych wyborów? Jeśli przyjrzeć się badaniom opinii (sondaż ośrodka Elabe z października 2021 r.), to jako swoje podstawowe troski Francuzi wskazują dziś koszty życia (45 proc.), następnie bezpieczeństwo i przestępczość (30 proc.), imigrację (27 proc.), zdrowie (26 proc.) i ekologię (25 proc.).

– Jeśli chodzi o kwestie ekonomiczne, Francuzów niepokoi przede wszystkim widoczny w ostatnich tygodniach wzrost cen prądu, gazu i paliw. A przecież od paliw zaczęła się rewolta Żółtych Kamizelek, czyli najbardziej gwałtowny ruch społeczny ostatnich lat – ocenia w rozmowie politolog Cautrès.

Uratowanie gospodarki przed zapaścią było możliwe tylko dzięki wyjątkowej, hojnej pomocy państwa na czas pandemii. Ale jesienią 2021 r. rząd premiera Jeana Casteksa ogłosił przyhamowanie pomocy dla przedsiębiorstw, co sprawia, że wielu Francuzom strach ponownie zajrzał w oczy.

Do tej niepewności o stan własnego portfela dochodzi lęk przed pandemią, która we Francji weszła w kolejną, piątą już fazę – w połowie grudnia w kraju notowano dziennie po ok. 65 tys. nowych zakażeń i ok. 150 zgonów. Lekarze nie kryją obaw, że, jeśli tak dalej pójdzie, niedługo może zabraknąć łóżek na oddziałach reanimacji.

Co daje dziś poparcie

Najwięcej emocji jednak wywołują tematy imigracji i islamu, podgrzewane wciąż przez skrajną prawicę. Gra ona na tych samych instrumentach – strachu przed utratą narodowej tożsamości w obliczu demograficznej dominacji imigrantów, którzy mają więcej dzieci. Le Pen zapowiada, że jej pierwszą decyzją po wyborze będzie ogłoszenie referendum w sprawie ograniczenia imigracji. Zemmour idzie dalej: głosi „zero imigracji”. Byłaby to rewolucja w kraju, w którym co roku legalne pozwolenie na pobyt dostaje ok. 270 tys. imigrantów (dwie trzecie to zagraniczni studenci i osoby przybyłe w ramach łączenia rodzin).

– Badania opinii publicznej od lat wskazują, że kwestia kontroli granic państwowych i imigracji nabrała większego znaczenia – mówi „Tygodnikowi” Bruno Cautrès. – Zemmour umiał z tego skorzystać. W dodatku część elektoratu Marine Le Pen przerzuciła na niego swoje poparcie, gdyż wątpi, że ich była już faworytka potrafi wypaść lepiej niż w poprzednich wyborach w 2017 r., gdy w debacie z Macronem poległa na sprawach gospodarczych.

Z przywołanego wyżej zestawienia trosk Francuzów wynika, że eksponowanie tematów imigracji i przestępczości może przynieść spore poparcie. Trudno jednak przekonać do siebie większość Francuzów, jeśli nie ma się pomysłu na podniesienie poziomu życia, naprawę służby zdrowia czy ochronę środowiska. Brak realnego programu w tych właśnie sprawach jest wyraźną słabością Le Pen i Zemmoura.

Z Europą w tle

Z wyborami prezydenckimi zbiega się francuska prezydencja w Unii, przypadająca na pierwsze półrocze 2022 r. Tymczasem Bruno Cautrès twierdzi, że dotychczasowy bilans prezydentury Macrona w sprawach unijnych jest bardzo rozczarowujący, jeśli bilans ten mierzyć jego ambicjami sprzed pięciu lat, gdy zapowiadał „renesans Europy”.

– Prezydencja francuska w Radzie Europejskiej w pierwszej połowie 2022 r. będzie pewnie okazją dla Macrona do próby naprawienia tego stanu rzeczy. Ale nie jest pewne, że Francuzi w to uwierzą, bo przywykli do pięknych fraz Macrona, za którymi nie idą czyny – uważa politolog.

Natomiast Georges Mink sądzi, że w trakcie francuskiej prezydencji Macron ograniczy się do poruszania kwestii praktycznych, np. przeprowadzenia na poziomie całej Unii płacy minimalnej oraz negocjacji w sprawie tzw. granicznego podatku węglowego (tj. dodatkowego cła, nakładanego na sprowadzane do UE produkty, które wytwarza się przy dużej emisji CO2).

Mink spodziewa się też, że prezydent będzie unikał na forum unijnym drażliwych tematów, takich jak wspólna polityka imigracyjna. Po pierwsze, jest to kość niezgody w gronie 27 krajów Unii, a po drugie Macron-kandydat nie zamierza drażnić tu dużej części wyborców, obawiających się dalszego napływu imigrantów.

Paryż patrzy na wschód

Nieoczekiwanie ważnym tematem francuskiej kampanii stał się kryzys na wschodniej granicy Unii. Tutejsza prawica i skrajna prawica niemal jednym głosem wsparły rządy Polski i krajów bałtyckich w budowie granicznych umocnień. Z kolei lewica i skrajna lewica sprzeciwiły się temu, argumentując – jak polityk Zielonych Julien Bayou – że „współczesna Europa powstała dzięki obaleniu muru berlińskiego”.

Centrysta Macron wybrał drogę środka: poparł ochronę unijnej granicy przez polski rząd (bo uwaga skupia się tu głównie na Polsce), unikając wypowiedzi na temat samego granicznego muru. Jednocześnie poczynił kroki dyplomatyczne w tej sprawie: w listopadzie i grudniu rozmawiał dwukrotnie telefonicznie z Władimirem Putinem, aby ten wywarł presję na Aleksandra Łukaszenkę.

W ostatnich dniach Macron stara się też być aktywnym uczestnikiem wspólnego frontu państw zachodnich wobec gróźb Putina, który gromadzi wojska nad granicą z Ukrainą i żąda, aby Zachód uczynił szereg koncesji na rzecz Rosji w sferze polityki bezpieczeństwa.

***

Niezależnie od tego, kto wiosną 2022 r. zostanie prezydentem Francji, będzie musiał liczyć się ze zmianą nastrojów społecznych. Skrajnej prawicy nad Sekwaną udało się narzucić konkurentom własne tematy: lęk przed islamem, przed imigracją, przed nadmierną ingerencją Unii Europejskiej. Trudno się spodziewać, aby zaraz po głosowaniu negatywne emocje znikły jak dżin zamknięty z powrotem w butelce.©

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Dziennikarz, współpracownik „Tygodnika Powszechnego”, tłumacz z języka francuskiego, były korespondent PAP w Paryżu. Współpracował z Polskim Radiem, publikował m.in. w „Kontynentach”, „Znaku” i „Mówią Wieki”.

Artykuł pochodzi z numeru Nr 1-2/2022