Zerwane partnerstwo

Atak szczytowy, który 5 marca doprowadził do pierwszego zimowego wejścia na liczący 8051 m n.p.m. Broad Peak, zakończył się tragedią. Ze szczytu nie wróciło dwóch himalaistów, Tomasz Kowalski i Maciej Berbeka. Kowalski zmarł na grani szczytowej podczas nocnego zejścia z wierzchołka. Berbeka zaginął – bezpośrednia przyczyna jego śmierci nie jest znana.
W środowisku górskim i w mediach tuż po tragedii rozgorzała dyskusja nad przyczynami dramatu i postawą dwóch pozostałych zdobywców szczytu – Adama Bieleckiego i Artura Małka oraz kierownika wyprawy, Krzysztofa Wielickiego (na wyprawie towarzyszył im również pakistański tragarz wysokościowy Karim Hayatt). W reakcji na wydarzenia, na wniosek Wielickiego i Artura Hajzera, kierownika programu Polski Himalaizm Zimowy 2010-15, pod egidą którego odbywała się ekspedycja, zarząd Polskiego Związku Alpinizmu powołał zespół ds. zbadania okoliczności wypadku.

Autorzy i konsultanci raportu to elita polskiego himalaizmu. Na czele zespołu stanął Piotr Pustelnik, zdobywca „Korony Himalajów”, którego autorytet moralny potwierdzały liczne akcje ratunkowe w Himalajach i nagroda „Fair Play” Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Pozostałą czwórkę stanowili: Anna Czerwińska – weteranka kobiecego wspinania w Himalajach, Michał Kochańczyk – alpinista i kierownik licznych wypraw, Bogdan Jankowski – uczestnik wypraw kierowanych jeszcze przez słynnego Andrzeja Zawadę i spec od łączności radiowej w górach, Roman Mazik – jedyny zakopiańczyk w tym gronie, wielokrotny lekarz wypraw himalajskich.
Choć w zespole zabrakło zimowych zdobywców ośmiotysięczników, to należy pamiętać o doświadczeniu z wielu eksploracji zimowych w Himalajach i Karakorum, które posiadają Jankowski i Mazik. Komisja skorzystała też z opinii konsultantów, posiadających doświadczenie zimowego wspinania powyżej pułapu 8 tysięcy metrów: Hajzera, Janusza Gołąba, Leszka Cichego, zakopiańczyków Ryszarda Gajewskiego i Macieja Pawlikowskiego, oraz młodszych himalaistów, Roberta Szymczaka i Marcina Kaczkana, którzy wprawdzie tej wysokości nie osiągali, ale przekraczali 7500 m w Karakorum.
Spodziewano się dokumentu oszczędnego w sądach, dyplomatycznego czy wręcz łagodnego względem uczestników wyprawy. Raport jest miejscami bardzo ostry: szczegółowo ocenia uczestników, mówi o „uchybieniach” i „błędach”, zachowaniu „negatywnym” – to przypadek naj­ostrzej potraktowanego Adama Bieleckiego, czy budzącym „poważne zastrzeżenia” (przypadek Artura Małka). „Osoby, które pod względem etycznym zdecydowanie zawiodły, nie powinny być brane pod uwagę, nawet jeśli reprezentują odpowiedni poziom sportowy” – zalecają autorzy organizatorom przyszłych wypraw, i nietrudno się domyślić, że słowa te odnoszą się do Adama Bieleckiego.

Zarzuty wobec uznawanego za największy talent wysokogórski wspinacza: zerwanie integralności grupy i złamanie zasady kontaktu wzrokowego – Bielecki schodził ze szczytu sam, nie oglądając się na resztę. Innego zdobywcę Broad Peak, Artura Małka, potraktowano łagodniej, Krzysztof Wielicki zaś otrzymał – obok kilku zastrzeżeń – oceny pozytywne.
Jakie znaczenie ma raport? Na pewno nie sankcjonujące: nie oznacza formalnego wykluczenia z grona członków PZA. Trzeba go traktować jako mocny głos środowiska, które postanowiło uczynić po tragicznej wyprawie coś w rodzaju zbiorowego rachunku sumienia. W przypadku Bieleckiego chodzi jednak o coś więcej: patronat PZA to dotacje na wyprawy, a zaufanie (bądź jego brak) ze strony środowiska ma wpływ na uczestnictwo w firmowanych przez Związek przedsięwzięciach górskich.

Dyskusje etyczne w polskim alpinizmie to nic nowego. Podczas zimowej wyprawy na Kanczendzongę, gdy do ataku szczytowego wyszli Wielicki z Jerzym Kukuczką, w drugim namiocie z początkowymi objawami obrzęku płuc leżał Andrzej Czok. Choć himalaiści nie wiedzieli o pogarszającym się stanie jego zdrowia, nie obyło się bez krytyki.
Dużo poważniejsze były zarzuty wobec Tadeusza Piotrowskiego, który w 1974 r. na Lhotse wycofując się z jednego z wyższych obozów podczas pierwszej w historii polskiej zimowej wyprawy himalajskiej zostawił za sobą dwóch mniej doświadczonych filmowców. Operator Stanisław Latałło zmarł na linie poręczowej, a Piotrowskiego obarczono winą za jego śmierć – w efekcie spotkał go długoletni ostracyzm i odsunięcie od wypraw narodowych.
„Polacy w Himalajach to nie tylko sukcesy, ale także osobne powroty ze szczytów – pisał w kwietniu na łamach miesięcznika „Góry” członek Zarządu PZA Bogusław Kowalski. – Bywały sytuacje, które ich bohaterzy chcieliby zapomnieć. Wynikały one z chwil słabości albo z niewłaściwej taktyki, która stawiała człowieka przed dylematem moralnym”.

Podobne sytuacje zdarzały się nie tylko Polakom. Reinholdowi Messnerowi dziesięciolecia zajęło odpieranie oskarżeń o przyczynienie się do śmierci brata Günthera podczas wyprawy na Nanga Parbat. W tym roku wątpliwości budziła postawa nagrodzonych Złotym Czekanem (alpinistycznym Oscarem) za pokonanie niezdobytej południowo-wschodniej flanki siedmiotysięcznego olbrzyma The Ogre w Karakorum Amerykanów Kyle’a Dempstera i Haydena Kennedy’ego. Kontynuowali oni wspinaczkę zostawiając w namiocie na wysokości 6800 m towarzysza, który zdradzał objawy obrzęku mózgu i pluł krwią (ostatecznie przeżył). „Może Hayden i ja byliśmy zaślepieni szczytem. Jednak w górach każdy moment, każda sytuacja różnią się od siebie i okoliczności mogą sprawić, że decyzja jest taka, a nie inna” – tłumaczył się Dempster.
Dlaczego w himalaizmie zwraca się szczególną uwagę na etykę? Trudno doszukiwać się tu jakiejś specyfiki środowiska. Chodzi raczej o specyfikę „sportu”, w którym wszystko odbywa się bez sędziów, kamer, transmisji – są tylko zdjęcia i dokumenty z osiągnięć. A zatem większe pole do nadużyć. Czynnik drugi to ryzyko: związane z kolarstwem, piłką nożną czy lekką atletyką doping, brutalność i korupcja szkodzą etosowi sportu, ale w alpinizmie naruszenie zasad może nieść ze sobą śmierć ludzi.

Czy to koniec polskiego himalaizmu? Jeśli spojrzymy okiem przeciętnego obserwatora – interesującego się najbardziej spektakularnym wymiarem tej ryzykownej zabawy – z pewnością poważny zakręt. Skłócone środowisko, pokolenie zdobywców z lat 70. i 80. dobiegające lub dawno będące na emeryturze; posucha w pokoleniach młodszych. Do tego śmiertelne wypadki: Macieja Berbeki, Artura Hajzera będącego mózgiem Polskiego Himalaizmu Zimowego. W końcu raport, który w istocie wyklucza młodego himalaistę – słusznie czy nie, nie nam to w tej chwili oceniać – ze środowiska. Reakcję Adama Bieleckiego na raport przedstawiamy w rozmowie opublikowanej na kolejnych stronach.