Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Lola Katz wręczyła mi książkę: „Przeczytaj, więcej zrozumiesz”. Lola była krakowianką, która po ’68 roku stała się wiedenką. Rozmowa w jej mieszkanku na Taborze dotyczyła obozów – Lola zaliczyła pięć, od Płaszowa po Bergen-Belsen. A książka? Margarete Buber-Neumann „Milena, Kafkas Freundin”. Milena Jesenská była dla mnie tylko adresatką listów Kafki, o Margarete Buber-Neumann – synowej filozofa Martina Bubera, później żonie niemieckiego komunisty zabitego podczas sowieckich czystek, więźniarce łagrów przekazanej w 1939 r. na moście na Sanie w ręce Gestapo – nie wiedziałem wtedy (rok 1983) nic.
Lola wiedziała, co mi polecić: niesamowite świadectwo obozowej codzienności w Ravensbrück i zarazem portret kobiety, której nie da się zredukować do przypisu w dziełach wielkiego pisarza. Margarete była zafascynowana Mileną od pierwszego spotkania, w obozie stworzyły sojusz przeciw wszystkim, nie tylko przeciw oprawcom. Niemieckie komunistki wyklęły Buber-Neumann, bo opowiadała o łagrach, czeskie komunistki wyklęły Jesenską, bo przyjaźniła się ze zdrajczynią. Jesenská – urodzona buntowniczka, świetna dziennikarka, pierwsza czeska tłumaczka prozy Kafki, uwięziona za antyhitlerowską konspirację – nie przeżyła, Buber-Neumann sama musiała zrealizować ich wspólny projekt, książkę o dwóch totalitaryzmach.
Milena znajduje się w centrum tryptyku, który Andrzej Stanisław Kowalczyk poświęcił kobietom w życiu Kafki. Bo celem tej niewielkiej książki jest nie tylko analiza ambiwalentnego stosunku autora „Procesu” do erotyzmu i w ogóle do wikłania się w związki, ale przede wszystkim ożywienie postaci, które stawały się jego partnerkami. Narzeczeństwo z Felice Bauer skończyło się zerwaniem, o Kafce nigdy potem nie opowiadała, zachowała jednak jego listy – ponad pięćset! – i w latach 50. sprzedała je wydawcy, by zdobyć pieniądze na leczenie. Biografia pochodzącej z Będzina Dory Dymant (Diamant), która opiekowała się Kafką podczas jego ostatniej choroby, jest równie burzliwa jak życie Mileny: zauroczenie komunizmem, stalinowska Rosja, z której uciekła w 1938 roku, Anglia, internowanie na wyspie Man, Izrael… A w przypisach Kowalczyk umieścił Żałobną Klepsydrę – przypomnienie losów sióstr Kafki. Gabriele (Elli), Valerie (Valli) i Ottilie (Ottla) zamordowane zostały przez Niemców – dwie pierwsze w Chełmnie nad Nerem, trzecia w Auschwitz. ©℗
Andrzej Stanisław Kowalczyk, FELICE. MILENA. DORA, Biblioteka Więzi, Warszawa 2021, ss. 184
