Sprzedawcy białego złota

Polska branża mleczarska suchą stopą przeszła przez transformacyjną burzę i dziś święci międzynarodowe triumfy. Jak oni to zrobili, że im się mleko po drodze nie rozlało?
w cyklu WOŚ SIĘ JEŻY

22.08.2019

Czyta się kilka minut

Mlekpol otwiera w Bydgoszczy nowoczesną halę produkcyjną, maj 2014 r. /  / FOT. Lukasz Piecyk/REPORTER
Mlekpol otwiera w Bydgoszczy nowoczesną halę produkcyjną, maj 2014 r. / / FOT. Lukasz Piecyk/REPORTER

Spójrzcie Państwo w wolnej chwili na karton Wypasionego, produkowany przez Spółdzielnię Mleczarską Mlekovita. Zobaczycie, że pojawiły się na nim napisy w języku arabskim. Obok dotychczasowych: po angielsku, niemiecku, hiszpańsku, francusku i rosyjsku. To przejaw tego, o czym znawcy branży wiedzą od dłuższego czasu. Przedsiębiorstwo z Wysokiego Mazowieckiego to od lat największy eksporter produktów mleczarskich w tej części Europy. Sprzedaje swoje towary do 144 krajów. W 2017 r. wartość ich eksportu wyniosła 1,2 mld zł. Jego największy rywal, Spółdzielnia Mleczarska Mlekpol z Grajewa, nie jest gorszy. Sprzedaje swoje „białe złoto” do Chin, Ameryki czy Afryki. Eksport to dla nich ok. 35 proc. obrotów. Kto wyobraża sobie obie spółdzielnie jako przaśne prowincjonalne firemki, ten jest w wielkim błędzie. Mlekovita i Mlekpol to potężne grupy kapitałowe, dysponujące kilkudziesięcioma zakładami produkcyjnymi i centrami dystrybucji. Mają nowoczesny park maszynowy, laboratoria i są posiadaczami patentów na mleczne innowacje.

A przecież i Mlekovita, i Mlekpol to tylko część polskiego rynku, liczącego około 250 grup mleczarskich. W raporcie Biura Informacji Gospodarczej za rok 2017 czytamy, że aż 75 proc. z nich znajdowało się w dobrej albo bardzo dobrej kondycji finansowej. Spośród nich aż 60 proc. ma wręcz najwyższe notowania w historii. W zasadzie nie spotyka się tu płatniczych zaległości i problemów z płynnością czy zastojem inwestycyjnym. „To rzadko spotykana sytuacja na polskim rynku. Nie tylko spożywczym” – podsumowuje BIG.

Jednocześnie trudno w Polsce o drugi taki rynek, gdzie pozycja rodzimego kapitału jest tak znacząca. Przecież w większości intratnych branż (handel, przemysł przetwórczy, bankowość) mieliśmy (a często mamy nadal) strukturę typową dla kraju peryferyjnego. Z przewagą kapitału zagranicznego wszędzie tam, gdzie tylko są widoki na zyski.


POLECAMY: „Woś się jeży” – autorski cykl Rafała Wosia co czwartek na stronie „TP” >>>


Jak to się stało, że mleko nam się przy okazji transformacyjnych wichrów nie rozlało? Wszak niemiecki Hochland czy francuski Danone to globalni giganci o sile wielokrotnie wyższej od naszych OSM-ów. Czyżby mleczarstwo przechodziło transformację na innej planecie? Jakim cudem udało im się zachować ekonomiczną niezależność, technologiczną konkurencyjność oraz wpływy na rynku?

Wśród wielu odpowiedzi na plan pierwszy wysuwa się struktura właścicielska. Bo tak się składa, że zarówno Mlekovita, jak i Mlekpol to spółdzielnie. I to na dodatek spółdzielnie dumne ze swej spółdzielczości. Można by rzec, że w niej upatrujące źródeł swego sukcesu. Oddajmy na chwilę głos prezesowi SM Mlekpol Edmundowi Borawskiemu. „Myślę, że polscy politycy i opinia publiczna nie rozumieją spółdzielni. Traktuje się je jako przeżytek komunizmu. To absolutnie nie jest prawda. Spółdzielnia jest doskonałą strukturą organizacyjną. Kluczem do sukcesu jest to, żeby ludzie utożsamiali się z nią. Na dobre i na złe” – mówił kilka miesięcy temu w rozmowie z „Forbesem”. Podobne nuty pobrzmiewają w każdej niemal publicznej wypowiedzi prezesa Mlekovity Dariusza Sapińskiego. Ale przecież na Mlekovicie i Mlekpolu polskie mleko się nie kończy. Oni faktycznie w minionych 20 latach byli niezwykle aktywni przejmując wielu mniejszych konkurentów. Komasował się zresztą cały rynek. W 2004 r. było w Polsce ok. 400 tys. gospodarstw mlecznych. W 2015 r. już tylko 150 tys. Giganci nie połknęli jednak wszystkich. Na koniec oddajmy więc głos mniejszemu graczowi. Żeby nie było, że spółdzielczość służy tylko gigantom. „Jesteśmy jedną z grup spółdzielczych w Polsce, które pozytywnie zdały egzamin z rynku. W Wielkopolsce przetrwały niemal wszystkie zakłady tego typu” – mówił w 2017 r. prezes OSM w Śremie Jan Polowczyk. Dlaczego dobrze im idzie? „Zakłady prywatne nastawione są na generowanie zysku. Gdy zysku jest mniej, wpadają w panikę. My możemy przetrwać nawet trudniejsze czasy. Nie wykonując nerwowych ruchów po stronie zatrudnienia czy inwestycji” – argumentował na łamach prasy lokalnej.

Do tego samego od dawna przekonuje wielu ekonomistów. Podkreślają, że spółdzielnie to w kapitalizmie najbardziej niedoceniana struktura własności. Tymczasem w praktyce to dzięki niej da się uniknąć wielu patologii, w jakie wpadają przedsiębiorstwa czysto prywatne (pogoń za zyskiem za wszelką cenę, brak myślenia długofalowego) oraz te stanowiące własność państwową (upolitycznienie). Spółdzielnie to przede wszystkim niesamowita żywotność ekonomiczna (ich przeżywalność w czasie recesji jest dużo wyższa niż firm prywatnych). Wynika ona z wysokiej zdolności do mobilizacji spółdzielców (pracowników, dostawców) wokół wspólnego celu. Z punktu widzenia makroekonomicznego spółdzielnie działają jak bezpiecznik: nie dopuszczają do wytwarzania zbyt wielkich nierówności płacowych wewnątrz firm. Sytuacja, w której właściciel zarabia kilkadziesiąt razy więcej od szeregowego pracownika, jest tu w zasadzie niespotykana. To służy całej gospodarce.

Oczywiście spółdzielnie mają swoje problemy, a najważniejsze są dwa. Ten mniejszy: polega na ryzyku braku sterowności. W końcu gdy spółdzielców jest wielu, to proces wykuwania decyzji może zostać sparaliżowany. To nie pozwala im zazwyczaj wyjść poza pewien poziom rozwoju (choć przykłady Mlekovity albo Mlekpolu zdają się tę tezę relatywizować). Drugi problem jest bardziej fundamentalny. Można nawet powiedzieć, że bywa dla spółdzielni zabójczy. Polega on na tym, że forma spółdzielcza utrudnia firmowej arystokracji wyprowadzanie zysków z firmy. Często bywa więc tak, że zbliżając się do emerytury pokolenie ojców założycieli spółdzielni zaczyna się martwić, że ich spadkobiercy nie odziedziczą po nich zysków. Właśnie w tym momencie zapada decyzja „monetyzujemy natychmiast!”. To wówczas nawet dobrze prosperujące spółdzielnie przekształcają się w spółki albo sprzedają się kapitałowi prywatnemu. Zdarzyło się to w ostatniej dekadzie w polskiej branży wód mineralnych. Dziś spółdzielnią jest w tym gronie już w zasadzie tylko Muszynianka. A gracze tacy jak Jurajska spółdzielczość porzucili.

Na szczęście mleczarzom taka „sodówka” na razie nie uderzyła do głowy. I wciąż trwają przy strukturze, która tak dobrze się sprawdzała i sprawdza w realiach transformacyjnego i posttransformacyjnego polskiego kapitalizmu. Oczywiście pytanie brzmi: czy mleczarze kiedykolwiek mogą stać się wzorem dla innych branż? Szczerze tego wszystkim branżom życzę.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
79,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Dziennikarz ekonomiczny, laureat m.in. Nagrody im. Dariusza Fikusa, Nagrody NBP im. Władysława Grabskiego i Grand Press Economy, wielokrotnie nominowany do innych nagród dziennikarskich, np. Grand Press, Nagrody im. Barbary Łopieńskiej, MediaTorów. Wydał… więcej