Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Drugą postacią kobiecą pierwszego zbioru nauk w Księdze Przysłów, po cudzej żonie, jest Mądrość (hebr. chokmah, gr. sophia). Jej nauk należy słuchać, a wskazania realizować.
Nauk jej można słuchać w miejscach publicznych: „Mądrość na ulicach głośno woła, na placach publicznych głos swój podnosi, na skrzyżowaniach dróg krzyczy, u wejścia do bram miejskich wygłasza przemowy” (Prz 1, 20n; por. 8, 2). Mądrość występuje, głosząc nauki i kazania, wzywając do nawrócenia, w publicznych miejscach miasta izraelskiego. Brama była miejscem spotkań i zgromadzeń, tu uzgadniano umowy i zapadały wyroki sądowe. Drugim miejscem nauczania Mądrości jest jej dom: „Mądrość wzniosła dom dla siebie, wyciosała [w nim] siedem kolumn, zabiła swe bydło, zaprawiła wino i zastawiła stół. Rozesłała swe służebnice i nawołuje na najbardziej wyniosłych miejscach w mieście: »Kto niedoświadczony, niechaj tu przybywa!«” (9, 1-4; por. 14, 1). Zwróćmy uwagę, że Mądrość sama wybudowała dom, jest właścicielką trzody i winnic, rozsyła swe służebnice.
Co mówią te dwa miejsca nauczania o sytuacji kobiet w czasach spisywania Księgi? Aby Mądrość, przedstawiona tu jako kobieta, mogła zostać zaakceptowana jako symbol religijny, jej opis musiał odpowiadać sytuacji społecznej kobiet. Musiały istnieć kobiety, które nauczały w bramie miasta, uczestniczyły w życiu społecznym i politycznym czy występowały jako panie swego domu.Gdy przysłuchamy się naukom Mądrości, zauważymy, że jej sposób nauczania jest taki sam, jak Boga Izraela: „Nawróćcie się na moje upomnienie! Oto wyleję na was mego ducha, dam wam poznać moje słowa” (1, 23). „Ten, kto mnie znalazł, znalazł życie i dostąpi łaski u Jahwe. Ale kto mnie obraża, krzywdzi własną duszę, a wszyscy, którzy mnie nienawidzą, miłują śmierć” (8, 35n). Mądrość przedstawia się jako istniejącą przed wszystkim, co stworzone: „Jahwe stworzył mnie jako początek drogi swojej, jako pierwsze z dzieł swoich - od przedawnych czasów. Od prawieków zostałam stworzona, od początku, jeszcze zanim ziemia powstała. Gdy jeszcze nie było morskich otchłani, zostałam zrodzona, zanim się jeszcze nie otwarły źródła tryskające wodami; zanim góry się ukształtowały, przed pagórkami zostałam zrodzona; gdy jeszcze nie uczynił był ziemi i pól ani zaczynu świata. Kiedy ustanawiał niebiosa, tam byłam; kiedy sklepienie nakreślał nad oceanami, kiedy obłoki utrwalał tam w górze i źródła przepaści wód umacniał, kiedy morzu wytyczał granice, by wody nie przekraczały brzegów, kiedy umacniał fundamenty ziemi - byłam przy Nim jako [Jego] umiłowana; a byłam Mu radością na każdy dzień, pląsając przed Nim przez cały czas, igrając na okręgu ziemi: i rozkoszą dla mnie przebywać wśród synów człowieczych” (8, 22-31).
Związek Mądrości z Jahwe określono kilkoma słowami, sprawiającymi trudności w tłumaczeniu. „Jahwe stworzył mnie” (8, 22;hebr. qnnj) można by też tłumaczyć: powołał do istnienia, wydał na świat, zrodził. „Od prawieków zostałam stworzona” (8, 23; hebr. nsk) - można również oddać jako: została utkana... Gdy dodać do tego występujące w wersach 24. i 25. „zrodzona” (hebr. hlltj; choć nie określono tu, z kogo zrodzona została Mądrość), stwierdzamy, że relację Jahwe do Mądrości opisano przez czynności przypisywane kobietom.
Jednocześnie Mądrość-kobieta jest kimś najbliższym Bogu. Jest Bożą Mądrością.
Co to znaczy jednak, że - jak przyjmuje większość egzegetów - Mądrość jest personifikacją? Personifikacja to rodzaj metafory - środek stylistyczny przedstawiający jako osobę coś, co nią nie jest. Coś abstrakcyjnego, zespół cech ukonkretniony w jednej osobie. Wybór tego środka stylistycznego w Księdze Przysłów ma znaczenie teologiczne. Personifikacja łączy Boga i kobietę; to, co ludzkie, konkretne, z tym, co Boskie, uniwersalne. W tym sensie źle zadanym pytaniem jest, czy uosobiona Mądrość to wielkość ludzka czy Boska. Jest jednym i drugim. Mądrość jest Bogiem Izraela w obrazie kobiety. Dodajmy - obraz ten przekazano w języku wykazującym wiele podobieństw do sposobu przedstawiania bogiń znanych z ówczesnej kultury egipskiej i syryjskiej. A teologia uosobionej Mądrości znajduje kontynuację w uznaniu w Jezusie Chrystusie posłańca i wcielenia Bożej Mądrości.
Elżbieta Adamiak
