Bajki starsze od języków

Dawno, dawno temu… – czyli właściwie kiedy? Najnowsze badania nad ludowymi podaniami dowodzą, że o wiele dawniej, niż sądzono: rodowód niektórych sięga tysiące lat w głąb historii języków indoeuropejskich.

25.01.2016

Czyta się kilka minut

Jacob i Wilhelm Grimm /  / EAST NEWS/AKG-IMAGES
Jacob i Wilhelm Grimm / / EAST NEWS/AKG-IMAGES

Dr Jamshid Tehrani, antropolog z Uniwersytetu w Durham, oraz Sara Graça da Silva, folklorystka z Nowego Uniwersytetu Lizbońskiego, przebadali 275 ludowych podań skatalogowanych jako „opowieści magiczne” w tzw. klasyfikacji Aarne-Thompsona, zbierającej wspólne motywy bajek znanych w różnych wariantach przeszło dwustu społecznościom świata. Potraktowali je tak, jak biolodzy traktują „wspólnego przodka” – skorzystali z metod stosowanych w filogenetyce, czyli badaniu pochodzenia gatunków biologicznych, tyle że zamiast po drzewie genealogicznym gatunków, poruszali się po drzewie języków indoeuropejskich. Wychodząc z założenia, że skoro opowieści o tej samej strukturze występują w różnych językach, to musiały powstać, zanim owe języki się rozdzieliły.

W ten sposób udało się im np. ustalić, że zarówno opowieść o Pięknej i Bestii, jak i ta sklasyfikowana jako „Imię nadludzkiego pomocnika” („Rumplestiltskin”, polskim czytelnikom Braci Grimm znana np. jako „Rumpelsztyk” lub „Titelitury”), choć spisane dopiero w XVII–XVIII w., wywodzą się z okresu wyłaniania się głównych języków zachodnioindoeuropejskich, wiele z nich powstało ponad 2,5 tys. lat temu. Opowieści o „Chłopcu, co ukradł skarb ogra” (np. o magicznej fasoli, po której łodygach sprytny Jaś wspina się aż do nieba) sięgają momentu rozdzielenia się grup indoeuropejskich języków wschodnich i zachodnich – ponad 5 tys. lat temu.

Najstarsza opowieść to ta o „Kowalu i diable”, w której sprytny rzemieślnik obiecuje swoją duszę nadludzkiej istocie (diabłu, dżinowi, śmierci) w zamian za sekret trwałego łączenia dowolnych materiałów, i przy pomocy nowej umiejętności unieruchamia ową istotę, wymigując się od zapłaty. Jej rodowód badacze prześledzili aż do ostatniego wspólnego przodka języków indoeuropejskich – protoindoeuropejskiego. Datując tym samym faustowski mit na 6 tys. lat.

Już Wilhelm Grimm podejrzewał, że bajki, które spisał wraz z bratem, wywodzą się z prastarych korzeni wspólnych społecznościom od Skandynawii po Indie. Później badacze podali w wątpliwość szanse, by zdołały przetrwać tak długo w ustnych przekazach. Najnowsze badania sugerują, że owszem, mogą one być starsze niż języki, w których je dziś opowiadamy. I stanowią piękny dowód na potęgę opowieści – tych uniwersalnych, o dobru i złu, karze i nagrodzie, o tym, że sprytem można zwyciężyć los, a miłość odmieni największą nawet bestię. ©℗

(Źródła: Royal Society Publishing, The Guardian, iflscience.com)

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Zastępca redaktora naczelnego „Tygodnika Powszechnego”, dziennikarz, twórca i prowadzący Podkastu Tygodnika Powszechnego, twórca i wieloletni kierownik serwisu internetowego „Tygodnika” oraz działu „Nauka”. Zajmuje się tematyką społeczną, wpływem technologii… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 05/2016