Tajemnica pokrzywnicy

W Polsce jest nieznana szerszej publiczności. Tymczasem na Zachodzie to gatunek żyjący blisko człowieka, ogrodowy i parkowy, a przez to znajomy i budzący zasłużoną ciekawość. Jest bowiem bohaterką prawdziwej opery mydlanej.

15.04.2019

Czyta się kilka minut

Pokrzywnica (Prunella modularis) / H. REINHARD / BEW
Pokrzywnica (Prunella modularis) / H. REINHARD / BEW

Po raz pierwszy poczułem ją w połowie lutego. Powietrze pachniało ziemią i wodą. Gotowością. Brakowało ostatniego składnika z przepisu – ciepła. Wilgoć wślizgiwała się pod kolejne warstwy ubrania i lodowatymi palcami głaskała po plecach. Mgła zamknęła całkiem horyzont, majaczyły tylko miotły bezlistnych wierzb. Gęsi nie mogły się już doczekać pierwszych promieni słońca. Tuż przed świtem z podtopionych łąk słychać było rozmowy tysięcy ptaków. Nie mówiły szeptem, na ucho, ale w uniesieniu, podnieceniu, z beztroską, którą daje bezkarność ogromnego stada. I choć nie było bibliotecznej ciszy, pojedyncze pary żurawi przechadzały się swoim nieśpiesznym, uważnym krokiem jak docenci przy księgozbiorze podręcznym. Tylko parę razy, może dla rozgrzewki, zawołały rozdzierająco.

Od tej chwili notowałem codziennie w pamięci. Przebiśniegi za płotem sąsiedniej kamienicy, potem krokusy na skwerze. Ta czysta, spokojna piosenka kosa, w któryś, niespodziewanie ciepły poranek. Pierwsze motyle, jakby zdziwione pustką wiosennego krajobrazu, i powolne pszczoły, marudne jak obudzone w środku nocy dzieci. Pierwsza słoneczna niedziela i tłumy mieszczuchów nad rzeką, jak mrówki, które wylegają na powierzchnię, by rozkoszować się pierwszymi ciepłymi promieniami. Niebo na skraju miasta rozwibrowało się piosenką skowronka.

Te rubieże to wieczne pole bitwy. Zwarte szeregi przysadzistych, deweloperskich domków przeciwko poszarpanym partyzantom wiejskich ostańców. Czworoboki identycznych podwórek i chaotyczne figury zagród. Odmalowane ogrodzenia naprzeciw pogiętych siatek i poszczerbionych, drewnianych płotków. Rubieże rozpięte między dwoma porządkami jak linia frontu jeszcze przez lata skazane są na tymczasowość. Na drogi techniczne, usypane z gruzu, wielkie kałuże i dwa autobusy. Na jedną, zapchaną nitkę drogi dojazdowej i dalekie wyprawy do sklepu.

Nowe idzie nieubłaganie. Na podmokłą, bagienną łąkę wysypano gruz, jakoś zimą rozkwitły żółte skrzynki z przyłączami elektrycznymi. W tej okolicy to pospolite rośliny całoroczne. „Teren uzbrojony pod zabudowę mieszkaniową”. Pliszki żółte, które wracały tu co roku, będą musiały poszukać nowego domu. Między dwoma osiedlami pozostał jeszcze wąski pasek ziemi. Nieprzeniknione krzewy, palisady młodych wierzb, nieposłuszne, kolczaste sploty dzikich róż zdają się niepokonaną redutą, ale te chaszcze to góra trzy dni pracy dla ludzi z dobrym sprzętem. Dziś tym wąskim korytarzem przemyka wędrowna drobnica. „Na sprzedaż” – ostrzega już sflaczały baner.

Dwa przyczajone, ciche ptaki przykuwają uwagę. Próbują nie rzucać się w oczy. Drobniejsze niż mazurki, których stado trajkocze obok zawzięcie i nic sobie nie robi z mojej obecności. Kiedy tylko podnoszę aparat, oba spadają gdzieś na ziemię. Takich zagadek nie zostawia się nierozwiązanych. Płochliwe, skryte, a więc nieoswojone z widokiem człowieka, tak nie zachowują się ptaki, które spotykam na co dzień. Zbliżam się ostrożnie, o parę kroków. I czekam. Przywarły nisko, gdzieś w płowych wstążkach traw, ale nie na długo, zaraz sprawdzą, czy niebezpieczeństwo minęło.

Po chwili są. Wskoczyły z powrotem na gałęzie i przyglądają mi się nieufnie. Koniec marca, na gołym bzie widzę jak na dłoni – szara głowa, rdzawobrązowe skrzydła i grzbiet z ciemniejszymi cętkami. W tych kombinacjach ciemnych, stonowanych kolorów i maskujących wzorów jest coś nieodparcie wróblowego, tylko dziób zupełnie inny, zaostrzony. Dziób do chwytania bezkręgowców, jak drobna pęseta, a nie cążki do kruszenia ziarna. I jeszcze oko dorosłego ptaka. Niepowtarzalne. Jakby tężejący karmel czy miód gryczany, a może siena palona. Nie do końca. Jak piwo Scotch Silly, produkowane od stu lat w belgijskim Silly na wzór szkockich piw. Mocne, ciemne, słodkawe.

Kiedy pokrzywnica wędruje nocą nad uśpionym miastem, tylko czujne ucho wychwyci w niemilknącym zgiełku jej delikatne „tihihi”. To nie jest jakaś wielka rzadkość, w naszym kraju raczej kryje się w iglastych młodnikach i w borach świerkowych. Dawniej nazywana „płochaczem pokrzywnicą”, pozostaje w Polsce nieznana szerszej publiczności. Tymczasem na Zachodzie to gatunek synantropijny, żyjący blisko człowieka, ogrodowy i parkowy. Sąsiedzki, a przez to znajomy i budzący zasłużoną ciekawość, niepozorna pokrzywnica jest bowiem bohaterką prawdziwej opery mydlanej.

Opublikowane w latach 80. badania potwierdziły, że życie seksualne pokrzywnica ma zupełnie niespotykane. Niektóre ptaki żyją w klasycznych, monogamicznych związkach, ale spotyka się również grupy samców, tworzące związki z dwiema samicami (poliginia), a także prawdziwe komuny złożone z dwóch i więcej samców dzielących kilka samic (poligynandria). Najczęstszą strategią rozrodczą pokrzywnic jest poliandria – samice związane z dwoma lub więcej samcami.

Życie nie jest jednak zupełnie beztroskie, każdy samiec alfa próbuje zwiększyć swoje szanse na przekazanie genów, dlatego zazdrośnie pilnuje samicy. Ta jednak regularnie odwiedza zajmującego sąsiedni rewir samca beta. Po powrocie wykonuje przed samcem alfa taniec – potrząsa skrzydłami, podnosi ogon i wypina w jego kierunku kloakę (ptaki kopulują stykając się kloakami), którą samiec skubie zmuszając samicę do wydalenia ostatniej porcji nasienia, które może pochodzić od rywala. Dopiero wtedy przystępują do kopulacji. Sytuacja jest idealna z punktu widzenia samicy. Stara się przekonać dwa samce, że doczekają się z nią potomstwa, w taki sposób zobowiązuje oba do opieki. Kiedy trzy (albo więcej!) ptaki zajmują się pisklętami, ich szansa na przeżycie jest znacznie większa.

Jak będzie wyglądał odcinek serialu z tą parą spotkaną na działce na sprzedaż, nie dowiemy się nigdy. Życzę wszystkim sukcesu lęgowego. Tymczasem wiosna przyśpiesza, a w tym roku jest wyjątkowo szybka. Nie pamiętam, by warszawskie forsycje kwitły już pod koniec marca. Dziś koło domu pierwsza kapturka jeszcze po cichu, półgłosem, rozćwiczająca głos. Arie zaczną się za parę dni. Wiosna to wieczna optymistka. Kwitnie, nie kalkuluje. Nie patrzy na ceny ropy, na wojny, wybory i marne rokowania dla planety. ©

Czytaj także: inne teksty Stanisława Łubieńskiego o ptakach w serwisie "Tygodnika Powszechnego"

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]

Artykuł pochodzi z numeru Nr 16/2019