Obcy. O nowej biografii Paula Celana

Życie Celana toczyło się na pograniczu kilku światów i żadnego z nich – poza przestrzenią poetyckiego języka – nie można uznać za jego ojczyznę.

15.04.2022

Czyta się kilka minut

 /
/

Jego ciało wyłowiono z Sekwany 1 maja 1970 roku; miał niespełna 50 lat, w Paryżu mieszkał od ponad dwóch dekad. Żyd urodzony i wychowany w Czerniowcach na rumuńskiej wtedy Bukowinie, jeden z największych poetów języka niemieckiego. Poeta, dla którego „język matki (Muttersprache) był zarazem językiem jej morderców (Mördersprache)” – pisze autorka. I w niemczyźnie właśnie zbudował pomnik nagrobny zamordowanej w 1942 r. matce – jedyny, jaki otrzymała – czyli swój najsławniejszy wiersz, „Fugę śmierci”. Znamy go w tłumaczeniu Stanisława Jerzego Leca; książkę otwiera nowy przekład autorstwa Julii Juryś.

Anna Arno jest prozaiczką, krytyczką, tłumaczką i biografką Gałczyńskiego, niemieckiej malarki Pauli Modersohn-Becker i Konstantego A. Jeleńskiego. Teraz podjęła się zadania szczególnie trudnego, bowiem życie Paula Antschela, czyli Celana, toczyło się na pograniczu kilku światów i żadnego z nich – poza przestrzenią poetyckiego języka – nie można uznać za jego ojczyznę, może prócz nieistniejącej już w chwili jego narodzin wielokulturowej monarchii habsburskiej, której tradycje trwały w Czerniowcach.

Przedwojenna Rumunia zmierzająca w stronę autorytaryzmu i faszyzmu, epizod sowieckiej okupacji miasta, czas Zagłady, obóz – a po wojnie Bukareszt, Wiedeń, Paryż i podróże do Niemiec, w których czuł się obco. Języki: niemiecki, rumuński, francuski (język domowy, bo żona Celana, graficzka Gisèle Lestrange, była Francuzką), hebrajski. Skomplikowane relacje uczuciowe, dynamika miłosnych „światów równoległych”: wieloletni związek z poetką Ingeborg Bachmann, korespondencyjna, ale bardzo intensywna przyjaźń z inną poetką, mieszkającą w Sztokholmie Nelly Sachs, odnowiony podczas izraelskiej podróży kontakt z przyjaciółką z lat szkolnych Ilaną Shmueli; lista nazwisk jest znacznie dłuższa. I rosnące poczucie osaczenia, przeradzające się w stany chorobowe – do czego przyczyniła się wdowa po zmarłym w 1950 r. poecie Yvanie Gollu, Claire Goll, obsesyjnie prześladująca Celana fałszywymi oskarżeniami i organizująca przeciw niemu prawdziwą nagonkę...

Czytałem tę książkę z podziwem zarówno dla erudycji autorki, jak i dla architektury jej narracji. Zdołała ująć w ramy zarówno dramatyczną biografię zewnętrzną, jak i wewnętrzne konflikty trawiące jej bohatera. No i nie traci nigdy z oczu najważniejszego – że pisze o wielkim poecie. ©℗

Anna Arno PAUL CELAN. TAM, ZA KASZTANAMI, JEST ŚWIAT. BIOGRAFIA, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022, ss. 638.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Tomasz Fiałkowski, ur. 1955 w Krakowie, absolwent prawa i historii sztuki na UJ, w latach 1980-89 w redakcji miesięcznika „Znak”, od 1990 r. w redakcji „TP”, na którego łamach prowadzi od 1987 r. jako Lektor rubrykę recenzyjną. Publikował również m.in. w… więcej

Artykuł pochodzi z numeru Nr 17/2022