Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
W historii nowożytnej ta procedura wyglądała tak: najpierw papież zwracał się do biskupów całego świata z pytaniem, czy Kościoły lokalne wierzą w określoną prawdę, a później - jakby w konsekwencji wiedzy o takiej, a nie innej wierze - definiował ją i podawał uroczyście jako dogmat do wierzenia. Jeśli np. cały Kościół wierzył w Niepokalane Poczęcie Maryi, Pius IX ogłosił tę prawdę jako dogmat. Raz ogłoszony dogmat nie podlega rewizji: w pewnym sensie nielogiczne byłoby manipulowanie przy tej prawdzie, gdyż należy ona do całego Kościoła - jest jego depozytem, i nikt prywatny nie ma do niej prawa.
Zupełnie inaczej jest z tzw. zwyczajnym nauczaniem papieży. Nie przysługuje tu już przywilej nieomylności. Zawiera się ono między innymi w encyklikach, adhortacjach czy listach apostolskich. Papież jest bowiem nie tylko strażnikiem wiary Kościoła, ale też głosicielem Słowa Bożego. Jak księża co niedzielę wypełniają swoją misję przez głoszenie kazań, tak papieże za pomocą dokumentów zwracają się ze swoim przesłaniem do wiernych, ale i do wszystkich ludzi dobrej woli. Do wspomnianych form dochodzą: konstytucje apostolskie, orędzia, bulle, dokumenty “motu proprio", breve etc., oraz wygłaszane przy różnych okazjach homilie i przemówienia.
Encykliki są to najważniejsze oficjalne pisma papieskie, skierowane do całego Kościoła lub grupy wiernych (np. w jednym kraju czy regionie), w jakiejś sprawie istotnej dla Kościoła lub świata. Ich tytuły - przeważnie dwuwyrazowe i po łacinie - pochodzą od pierwszych słów dokumentu. Encyklika jest wprawdzie osobistym listem papieża, ale nieraz jest pisana nie przez niego samego, lecz na jego polecenie przez specjalistów z danej dziedziny. Ma ona na celu utrzymanie w Kościele jedności wiary, służy wyjaśnieniu kwestii spornych, wskazywaniu rozwoju doktryny chrześcijańskiej, czasem zawiera także dogmatyczne definicje. Jan Paweł II ogłosił 14 encyklik.
Adhortacje to dokumenty będące zazwyczaj podsumowaniem i wykładnią kolejnego Synodu Biskupów, czyli międzynarodowego zgromadzenia hierarchów z całego świata, kontynentu lub regionu.
Listów apostolskich Jan Paweł II wydał kilkadziesiąt. Adresowane były do całego Kościoła, do wszystkich ludzi albo do określonych grup społecznych. Niektóre były analizowane i komentowane w całym świecie, np. “Tertio millennio adveniente", w którym Jan Paweł II wzywał do przeprowadzenia rachunku sumienia w związku z jubileuszem 2000-lecia chrześcijaństwa.
Kolejną formą nauczania są orędzia wystosowywane przez papieża z okazji ważnych wydarzeń lub ich rocznic. Wielkim echem odbijały się w świecie orędzia, jakie Jan Paweł II pisał na Światowe Dni Pokoju, Światowe Dni Młodzieży czy Światowe Dni Chorego.
W konstytucjach apostolskich papież ustanawia nowe instytucje, obchody itp. W bullach (uroczystych pismach w języku łacińskim, sporządzanych na pergaminie i zaopatrzonych pieczęcią) eryguje nowe diecezje, ogłasza dogmaty, kanonizacje, jubileusze. Breve - mniej uroczyste niż bulla - zawierają dekrety, zarządzenia, nadania tytułów honorowych, przywileje, odpusty itp. Dokumenty “motu proprio" zawierają przepisy w jednej sprawie, w przypadku Jana Pawła II np. ogłoszenia św. Brygidy Szwedzkiej, św. Katarzyny ze Sieny i św. Teresy Benedykty od Krzyża Współpatronkami Europy.
***
Osobną kwestią jest władza Namiestnika Chrystusowego. O ile w państwie obowiązuje trójpodział na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, o tyle w Kościele papież rządzi absolutnie - jego władza jest nieograniczona. Może zarówno tworzyć prawo, instruować, jak należy to prawo wypełnić, oraz karać za niesubordynację. Ostatni Sobór potwierdził naukę o papieskim prymacie: Konstytucja dogmatyczna o Kościele “Lumen gentium" wspomina, że papież ma “pełną, najwyższą i powszechną władzę nad Kościołem"; kolegium biskupów “stanowi również razem z głową swoją, biskupem rzymskim, a nigdy bez niego, podmiot najwyższej i pełnej władzy nad całym Kościołem. (...) Najwyższa władza nad całym Kościołem, w jaką wyposażone jest to kolegium, w sposób uroczysty sprawowana jest na Soborze powszechnym. (...). Ta sama władza kolegialna może być sprawowana wespół z papieżem przez rozproszonych po świecie biskupów, byle tylko głowa kolegium wezwała ich do kolegialnego działania albo przynajmniej zatwierdziła jednakową działalność przebywających w rozproszeniu biskupów lub dobrowolnie ją przyjęła, tak żeby stała się ona prawdziwym aktem kolegialnym".
W praktyce te zasady znajdują odzwierciedlenie w strukturach administracji watykańskiej i kościelnej: w Watykanie spotykamy sekretarza stanu, który jest odpowiednikiem świeckiego premiera (jak biskupi diecezjalni są odpowiednikami wojewodów). Jednak cała Kuria Rzymska i wszyscy, którzy dzierżą jakąkolwiek władzę, zawsze wypełniają ją w imieniu Papieża i w jedności z nim. Ten związek jest o wiele ściślejszy niż w społecznościach świeckich.
Tę prawdę dobrze ilustrują ostatnie wydarzenia. Po śmierci Jana Pawła II sekretarz stanu i kardynałowie prefekci, którzy dotąd zawiadywali kongregacjami, utracili uprawnienia. Władzę przejęło kolegium kardynałów, które tak naprawdę dąży jedynie do tego, by wybrać nowego papieża.
