Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Nietypowe przygotowania do październikowego Synodu Biskupów dotyczącego rodziny – m.in. rozesłanie ankiety, która miała dotrzeć do jak największej liczby wiernych – wzbudziły dyskusję o roli opinii „szeregowych” katolików w kształtowaniu nauczania Kościoła. A także pytania: co ma robić chrześcijanin, gdy ocena jego sumienia różni się od rozstrzygnięć „oficjalnych”? Czy (z obiektywnego punktu widzenia) Kościół zawsze ma rację – czy też może sam wierny trafniej rozpoznaje dobro i prawdę?
Powyższe pytania dotyczą tzw. zmysłu wiary, czyli zdolności samodzielnego rozpoznawania prawdy objawienia i wynikającej z niej podmiotowości każdego chrześcijanina we wspólnocie Kościoła. W połowie czerwca dokument na ten temat opublikowała Międzynarodowa Komisja Teologiczna – instytucja doradcza Kongregacji Nauki Wiary, utworzona przez Pawła VI w 1969 r. Jej zalecenia nie są częścią oficjalnego nauczania magisterium, ale – zawsze aprobowane przez prefekta Kongregacji – stanowią wzorzec teologii akceptowanej przez Watykan. Często są też podstawą kościelnych dokumentów.
Kościół, czyli kto?
Komisja rozróżnia dwa aspekty zagadnienia zmysłu wiary.
Pierwszym jest duchowa władza pojedynczego chrześcijanina, która umożliwia prowadzenie osobistego życia religijnego – a więc także zagadnienie indywidualnego rozumienia wiary oraz własnych decyzji sumienia. Drugim – zdolność Kościoła jako całej wspólnoty do właściwej publicznej interpretacji objawienia w konkretnych warunkach kulturowych – więc także rola wszystkich wiernych w kształtowaniu nauczania instytucji.
Autorzy dokumentu piszą o „intuicji”, „współodczuwaniu”, „skłonności”, a nawet „współnaturalności” z Bogiem.
Jest to o tyle ważne, że prowadzi przede wszystkim do pojmowania wiary jako doświadczenia, a dopiero wtórnie – do przekonania o prawdziwości określonych treści pojęciowych. Zmysł wiary, podkreśla Komisja, pozwala też wiernemu rozpoznać, czy nauczanie i praktyki, z jakimi się spotyka w Kościele, są zgodne z wiarą, w której żyje – oraz rozróżnić, co jest istotne, a co tylko przygodne. Dopuszcza więc nawet sytuację, iż dzięki zdolności wiary katolik słusznie odrzuca nauczanie uprawnionych „pasterzy”, gdyż nie rozpoznaje w nim głosu Chrystusa. Wierny może się także zdystansować od nauczania, które, jak czytamy w dokumencie, „niewłaściwie miesza chrześcijańską wiarę i stronnicze polityczne wybory”.
Aspekt drugi dotyczy wymiaru wspólnotowego – gdy owocem zmysłu (sensus) wiary jest jednomyślność (consensus) w wierze. Jednomyślność taka traktowana jest od początku Kościoła jako znak prawdziwości wiary.
Wierni mają wpływ
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, za Soborem Watykańskim II, odrzuca „karykaturę aktywnej hierarchii i pasywnych świeckich, a zwłaszcza ścisłe rozgraniczenie na Kościół nauczający (Ecclesia docens) i Kościół nauczany (Ecclesia discens)”. Wszyscy chrześcijanie są odpowiedzialni za wzrost w rozumieniu objawienia i poszukiwanie aktualnych sposobów funkcjonowania Kościoła w zmieniającym się świecie. Nikt nie może być pasywny, a „magisterium musi być uważne (...) na głos Ludu Bożego”, którego „reakcja na proponowane nauczanie musi być poważnie brana pod uwagę”.
Choć, zdaniem Komisji, to do magisterium należy ostateczny osąd autentyczności zmysłu wiary, możliwe są sytuacje konfliktu pomiędzy nauczaniem magisterium a reakcją Ludu Bożego.
W takim przypadku obie strony powinny podjąć odpowiednie działanie. Wierni – wysiłek lepszego zrozumienia nauczania. Magisterium – refleksję, czy nie jest potrzebne przeformułowanie nauczania i decyzji, które mogły zostać podjęte bez należytych konsultacji z wiernymi.
Dokument podkreśla, że zmysł wiary nie jest tożsamy z większościową opinią publiczną. Nie wszyscy bowiem jej wyraziciele (nawet ochrzczeni) mają wiarę.
By zmysł wiary „funkcjonował” właściwie, potrzebne są pewne dyspozycje i sposób życia: uczestnictwo w życiu Kościoła – zwłaszcza w liturgii; słuchanie Słowa Bożego; solidarność z ubogimi i potrzebującymi; otwartość na rozum i nauczanie magisterium; świętość – pokora i radość; poszukiwanie rozwoju Kościoła.
Tym niemniej we wspólnocie Kościoła powinien istnieć dialog pomiędzy „pasterzami” a wiernymi. Magisterium powinno konsultować się z wiernymi zarówno w sprawach zarządu i duszpasterstwa, jak też doktrynalnych sformułowań. Kościół, by właściwie funkcjonować, potrzebuje istnienia wewnętrznej opinii publicznej i wymiany zdań. Może ona istnieć w sposób bardziej nieformalny (np. poprzez media), ale także w ramach odpowiednich struktur – takich jak synody i rady różnego szczebla.
Z punktu widzenia współczesnych sporów teologicznych dokument Komisji jest tekstem dosyć zachowawczym, powstałym w zgodzie z wizją Kościoła, w którym istnieje wyraźny podział na „pasterzy” i „wiernych” (podział bardzo wątpliwy z punktu widzenia współczesnych badań nad Kościołem pierwotnym i Nowym Testamentem). Ważne jest jednak co innego: podkreślenie kwestii podmiotowości wszystkich ochrzczonych w procesie interpretacji objawienia i w kształtowaniu życia Kościoła.
