Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
To pytanie ukazuje wagę klauzuli sumienia: prawa do odmowy dokonania czynu postrzeganego przez daną osobę jako niemoralny. Prawo to chroni jedną z podstawowych wolności człowieka, bez której trudno myśleć o ludzkim rozwoju: wolność sumienia.
Czy jednak prawo to ma granice? Czy lekarz może np. odmówić wypisania recepty na środki antykoncepcyjne albo skierowania na badania prenatalne, które kobietę skłonią do aborcji? Jeszcze wyraźniej pytanie o granice klauzuli sumienia staje w przypadku Świadków Jehowy, którzy z powodów religijnych odmawiają zgody na przetoczenie krwi, nawet jeśli ma to uratować życie. Im wnikliwiej wchodzimy w problem klauzuli sumienia, tym pytania stają się trudniejsze.
Zwykle o naszych powinnościach moralnych informuje nas sumienie. Tak się dzieje zwłaszcza, gdy owe powinności są łatwo rozpoznawalne (np. „nie kradnij”). Etycy podpowiadają, że w sprawach bardziej skomplikowanych niezastąpioną rolę odgrywa merytoryczny spór o to, co jest moralne albo gdzie się znajdują granice danej normy. Warto od razu dodać, że takiej diagnostycznej wartości sporu nie mają publicystyczne połajanki, w których więcej demagogii niż merytorycznych argumentów.
Dlatego z dużym uznaniem należy odnotować fakt sporu o trudny problem klauzuli sumienia dwóch ważnych gremiów: 12 listopada ubiegłego roku opracowane zostało „Stanowisko Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN w sprawie tzw. klauzuli sumienia”, natomiast 20 lutego tego roku szczegółową odpowiedź na ten dokument zaprezentował Zespół Ekspertów Konferencji Episkopatu Polski ds. Bioetyki. Warto się zapoznać z obydwoma dokumentami, choćby po to, aby się przekonać, ile zaskoczeń i pułapek czyha na tego, kto chciałby zbyt pospiesznie wyrobić sobie opinię.
Tylko dwa przykłady. Komitet PAN zauważa, że odmowa świadczenia lekarskiego winna być racjonalnie (a nie emocjonalnie) uzasadniona. Jednak Zespół KEP dopytuje, o jakie uzasadnienie chodzi, i zauważa, że samo wskazanie obiektywnej normy jest już racjonalne (moralność z istoty jest racjonalna). Z kolei Komitet PAN słusznie przypomina, że placówki medyczne nie mogą się powoływać na klauzulę sumienia, np. odmawiając legalnej aborcji, gdyż nie ma czegoś takiego jak „zbiorowe sumienie”. Na co Zespół KEP odpowiada, że w polskim systemie prawnym nie ma „prawa do aborcji”, zatem statut danej jednostki może ograniczyć świadczenia.
Ta dyskusja tworzy pewien wzorcowy model reagowania przez KEP na ważne społecznie kwestie, który może przynieść pozytywne owoce. Poza tym biskupi otrzymali kompetentne wprowadzenie do skomplikowanego zagadnienia, które może pomóc wyzbyć się odruchu sięgania po zbyt duże uproszczenia, np. w homiliach.
Co nas mogło czekać zamiast tej merytorycznej dyskusji? Na różnych prawicowych portalach już pojawiły się „argumenty” porównujące stanowisko Komitetu Bioetyki PAN do tłamszenia wolności przez Janukowycza na Majdanie i do (a jakże!) eksperymentów medycznych w hitlerowskich obozach koncentracyjnych.
