Najważniejsze teksty Malewskiej. Ks. Alfred M. Wierzbicki

Którą z książek lub który z tekstów Hanny Malewskiej chcieliby przeczytać jeszcze raz? Co szczególnie warto polecić dzisiejszemu czytelnikowi? Pytania te zadaliśmy znawcom jej twórczości.

16.06.2011

Czyta się kilka minut

Najchętniej przeczytałbym ponownie "Apokryf rodzinny". Nie jest on uważany za najważniejszą książkę pisarki, powstał jakby na marginesie głównego nurtu, jaki stanowią powieści historyczne i biograficzne. Jest to rzecz o dziejach własnej rodziny, częściowo oparta na dokumentach i tradycji rodzinnej, częściowo uzupełniona domyślnością historyka i empatią twórcy. Opowieść o dziejach własnej rodziny staje się esejem o rodowodach inteligencji, która pojawiła się w XIX w., kiedy szlachta opuszczała dworki i osiedlała się w miastach. Jednym z nich był Lublin, miasto młodości Malewskiej, miasto, w którym mieszkam, co więcej: kilka dziesiątków lat później chodziłem do tego samego liceum, co Malewska. Ale nie tylko ta lokalna perspektywa przemawia za "Apokryfem".

Książka ta zawiera jeden z kluczy do twórczości Malewskiej, nasyconej refleksją historiozoficzną, trudną, ale bardzo potrzebną. W centrum historii znajduje się rodzina. Podobna filozofia dziejów przenika powieść "Panowie Leszczyńscy". Snując rozległą, wręcz panoramiczną narrację historyczną, Malewska nigdy nie gubi konkretnych osób i ich najbliższego, zwłaszcza rodzinnego środowiska. Międzyosobowe ludzkie więzi są równie ważne dla rozumienia dziejów, jak polityka i ekonomia. A może nawet ważniejsze, bo tkwiące w samym człowieczeństwie.

Lektura "Apokryfu" może stanowić dziś pożądaną odtrutkę na etniczną redukcję polskości. To Malewskiej zawdzięczamy tę celną puentę: "Żadna antropologia nie dociecze, ile różnych nacji składa się na przeciętny i rdzenny »piastowy szczep«. Przedtem była tu mowa o Holendrach, Francuzach i Węgrach. W następnym pokoleniu wszyscy stali się Polakami". Według Malewskiej polskość może być zdefiniowana tylko przez kulturę.

Pewnie warto na nowo odczytywać "Przemija postać świata". W latach 50., gdy powieść się ukazała, podkreślano paralelę pomiędzy zderzeniem barbarzyńców z kulturą wczesnochrześcijańską (wcale już nie antyczną) a zderzeniem komunizmu ze światem wartości, stworzonym przez całą cywilizację zachodnią. Czytano tę książkę jako powieść trudnej nadziei.

Jest w niej chyba jeszcze inna lekcja o przemijaniu i trwaniu kultury. Dziś już nie grożą wprost "barbarzyńskie ideologie", stosujące państwowy przymus w sprawach kultury, grozi natomiast coś bardziej zabójczego - wykorzenienie spowodowane zapomnieniem źródeł naszej kultury. Malewska pokazując nieuchronne przemiany form kulturowych, a nawet ginięcie całych formacji i jednocześnie trwanie tego, bez czego kultura nie może być sobą, nie znajdzie raczej czytelników wśród tradycjonalistów ani wśród zwykłych konsumentów kultury, pożerających jej wytwory jak sałatę. ?h

Ks. Alfred M. Wierzbicki jest filozofem, poetą, profesorem KUL, dyrektorem Instytutu Jana Pawła II, redaktorem naczelnym kwartalnika "Ethos". Opracował tom "Świadkowie duchowego piękna. Hanna Malewska (1911-83)". Ostatnio wydał tom wierszy "Fotografia rodzinna".

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
79,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]

Artykuł pochodzi z numeru TP 25/2011

Artykuł pochodzi z dodatku „Malewska: głos z ukrycia 25/2011