Literatura katolicka

Poezja katolicka nie jest więc zapisem bolesnej lub przynajmniej niepokojącej pustki po Bogu. Nie jest to również poezja, w której Bóg - choć obecny - zdaje się albo elementem języka tradycji, albo metaforą niewyobrażalnej całości, albo wreszcie atrybutem medytacji czysto intelektualnej, pozbawionej ambicji przekroczenia własnych ograniczeń. W tym sensie poezją katolicką nie byłaby ani liryka Czesława Miłosza, mimo że religijna, czy wręcz chrześcijańska, ani tym bardziej wiersze Tadeusza Różewicza, naznaczone przez silną metafizyczną depresję. W obu przypadkach mamy bowiem do czynienia z wyrazem świadomości apofatycznej, takiej, która Absolut w obu postaciach, jako rzeczywistość (Miłosz) i niewygasłe pragnienie rzeczywistości (Różewicz), stawia poza jakimkolwiek językiem. Zarazem tylko w przenośni obrazie, epifanii, symbolu, poprzez wyobraźnię i olśnienie owa teologia negatywna ma szansę przemówić. Zatem »pomóc jej przemówić« to dla poety naturalne wyzwanie. Miłosz szukał w tym celu języków różnych, a może nawet wszystkich, Różewicz - uzbrojony w obsesję - wypatrywał miejsca przecięcia swojego języka z sensem niepodważalnym; pierwszy gromadził dowody na istnienie Boga, by znaleźć pośród nich prawdziwy, drugi zbierał dowody na »odejście Absolutu« w paradoksalnej nadziei, że - czyniąc to - robi coś w istocie przeciwnego. Ale to nie są poeci katoliccy. Nie tylko otwarci na teologię negatywną, lecz i po prostu liczący się z negatywną odpowiedzią na swe zasadnicze pytania, blisko spokrewnieni ze zwątpieniem, łatwo przetłumaczalni na języki innych bogów lub nawet (Różewicz) dramatycznie bezbożni, nie mieszczą się w tym pojęciu - pisze Piotr Śliwiński w "Dekadzie Literackiej". - Mówiąc w skrócie: poezja katolicka dzisiaj - tak jak proponuję rozumieć ją w tym tekście - byłaby to twórczość inspirowana Kościołem, realnie istniejącym, niekwestionowanym lub nie dającym się w pełni zaakceptować, tak czy owak rosnącym w człowieku, jak drzewo, które - nawet wyrugowane - pozostawia jakieś ślady, nie wykorzenia się do końca i próbuje odrodzić. Zatem Kościół to sposób odczuwania i wyrażania czasu, duch wspólnoty, ale i litera pewnych rozstrzygnięć, których nie da się zbagatelizować. Sporo przemawia za tym, by widzieć w poezji katolickiej rodzaj konserwatywnej redukcji. U wielu autorów polega ona na świadomym partykularyzmie, zastępowaniu żywych, czyli nieobliczalnych, relacji ze światem przez wyznaniowy pietyzm, na uporczywym powtarzaniu prawd niezłomnych oraz unieważnianiu problemów i rozterek czysto estetycznych". Problem w tym, iż próby wskazania przez krytyka przekonujących artystycznie przedstawicieli współczesnej polskiej poezji katolickiej kończą się przede wszystkim mnożeniem znaków zapytania. Religijność, metafizyczność - o to łatwo, katolickość jest jednak w odwrocie...

Ciekawy szkic Śliwińskiego to fragment opublikowanego przez krakowski dwumiesięcznik bloku materiałów pt. "Katolik w kulturze". Znajdziemy tu m.in. opatrzoną znamiennym tytułem "Między satyrą a moralistyką" redakcyjną dyskusję o prozie podejmującej tematy kościelne i religijne oraz analizę tychże wątków w serialach telewizyjnych, komentarz ks. Adama Bonieckiego, rozmowę z Ewą Madeyską, autorką głośnej "Katonieli", szkic o malarstwie Stanisława Rodzińskiego...

"Dekada Literacka" 2007, nr 5/6