Kolego, podziel się dostępem – czyli rząd obcina uczelniom środki na pisma naukowe

Nawet 200 mln zł Ministerstwo Edukacji i Nauki przeznacza co roku na wykupienie dostępu do 20 tys. specjalistycznych czasopism, ponad 100 tys. książek i naukowych baz danych dla pracowników polskich uczelni. Bez tego nie da się uprawiać nauki ani prowadzić dydaktyki na poziomie akademickim. Nic więc dziwnego, że komunikaty kolejnych uczelni o tym, iż MEN ogranicza im finansowanie, wywołują oburzenie.

Ministerstwo nie odpowiedziało mi na pytanie, jaka kwota zostanie przeznaczona na licencje w tym roku, ale z informacji podawanych przez szkoły wyższe wynika, że zagrożony jest dostęp m.in. do „Science” i „Nature”. Niektóre uczelnie będą negocjować zakupy tych licencji same i dołożą brakujące środki. Biedniejsze pewnie się poddadzą, a ich pracownicy będą musieli częściej korzystać z pirackiego serwisu Sci-Hub (zgromadził większość artykułów naukowych wydanych do 2021 r.) albo prosić znajomych o podzielenie się dostępem. 

Można by tę decyzję ministra Czarnka postrzegać jako kolejny etap rujnowania polskiej nauki. Trzeba jednak pamiętać, że największe wydawnictwa naukowe – jak Elsevier czy Springer – to prywatne firmy zarabiające miliardy euro na sprzedaży dostępu do badań naukowych finansowanych ze środków publicznych. Wydawcy żerują też na darmowej pracy naukowców recenzujących publikacje. To tak, jakby państwa płaciły Netfliksowi za konta dla obywateli, ale wszystkie materiały z jego biblioteki wyprodukowały i przekazały mu publiczne telewizje. Mam nadzieję, że ten system w końcu runie, a czasopisma i bazy danych przejęte zostaną przez międzynarodowe organizacje non-profit. Z drugiej strony, nie o etykę w decyzji ministerstwa chodzi. Gdyby wydawcą „Nature” lub „­Science” był ktoś związany z partią rządzącą, miliony złotych na licencje zapewne by się znala-zły.