Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Matka leżała po mojej prawej stronie, lewą ręką objęła mnie za szyję. Włożyłem prawą rękę pod jej brzuch i złapałem ją za palec. Trzymałem mocno, czułem, jak jej puls bije. (...) W pewnym momencie usłyszałem, jakby mojej matce w brzuchu przelewała się woda. Pociągnąłem ją za palec: Mamo? Nie odpowiedziała. Trzymałem ją za kciuk i czułem coraz słabszy puls, aż zaniknął całkiem. Po kilku minutach poczułem, że bok od strony matki mam cały mokry. Leżeliśmy w bruzdach, ja trochę niżej od niej – jej krew spłynęła na mnie. (...) Usłyszałem jeszcze jakiś bulgot i wszystko ucichło” – tak Czesław Adamusik, wtedy 13-letni chłopiec, opisywał śmierć matki, zastrzelonej wraz z innymi cywilami przez Ukraińców podczas masakry na Woli 5 sierpnia 1944 r. O wydarzeniach w tej dzielnicy powszechnie wiadomo, ale osobista relacja świadka egzekucji ma wagę szczególną.
Każda z relacji zamieszczonych w publikacji jest jednak niezwykła, choć dotyczą one różnych aspektów życia cywili podczas 63 dni Powstania. Świadkowie mówią nie tylko o tragediach, ale także np. o zabawach dla dzieci nudzących się w piwnicach („To było zupełnie egzotyczne doświadczenie: tu powstanie, bomby i śmierć, a tutaj: Sur le pont d’Avignon, l’on y danse tous en rond...” – wspomina Ludmiła Płochocka francuskie wierszyki i piosenki dla dzieci). Jest historia żydowskiego chłopca ukrywanego w piwnicy na Pradze, jest wspomnienie o niemieckim żołnierzu, który dla głodnej polskiej matki z córką zdobył dwa króliki. Całość jest niebywale ważnym – wręcz fundamentalnym – uzupełnieniem naszego obrazu Powstania. W sierpniu i wrześniu 1944 r. Warszawa była przecież nie tylko polem bitwy, ale także domem setek tysięcy warszawiaków. To, co zapamiętali – chwile ważne dla historii lub tylko dla nich samych – dzięki publikacji staje się ważnym dokumentem.
Wszystkie relacje warszawiaków, które znalazły się w broszurze, pochodzą ze zbiorów Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KARTA. Do broszury dołączona jest płyta z fragmentami relacji audio i wideo. Jest to już czwarta publikacja serii. Poprzednie opisywały losy warszawiaków w okresie międzywojennym i w czasie okupacji („Warszawa międzywojenna w pamięci jej mieszkańców” oraz „Warszawa okupowana. Relacje mieszkańców”) oraz historię miasta na pograniczu przedwojennej Polski i Niemiec („Od Kreuz do Krzyża: losy niemieckich i polskich mieszkańców miasta w XX wieku”). W przyszłym roku planowane jest wydanie zeszytu opowiadającego o losach mieszkańców Warszawy po upadku Powstania do 1948 r.
„Mieszkańcy Warszawy w czasie Powstania 1944”, Dom Spotkań z Historią i Ośrodek KARTA
