Pierwszy czechosłowacki prezydent Tomáš Masaryk opisywał tę wojnę jako kolosalne zmagania między siłami postępowymi i demokratycznymi a reakcyjnymi i teokratycznymi, podczas których Czesi i Słowacy stanęli po słusznej stronie historii.
Gdy powstała Czechosłowacja, gloryfikowano nie żołnierzy umierających dla imperium Habsburgów w walce z Rosją, Serbią czy Włochami, ale byłych jeńców, którzy w Rosji i Francji sformowali Legiony Czechosłowackie i po 1918 r. stali się kamieniem węgielnym nowej armii czechosłowackiej. Choć więc dla wielu Czechów walczących w szeregach armii Habsburgów wojna była przegrana, to czeski naród był zwycięzcą. Ta oficjalna i dominująca narracja z lat 1918-38 została potem uzupełniona wersją komunistyczną, która podkreślała kapitalistyczne i imperialne siły stojące za konfliktem. Rewolucję październikową z 1917 r., jako inny „efekt uboczny” Wielkiej Wojny, wskazywano jako wydarzenie najważniejsze. Taka narracja dominowała w latach 1948-89.
Po upadku komunizmu nastąpił renesans poglądu Masaryka, ale przyjęto także rozpowszechnioną w Europie opinię, że I wojna była olbrzymią tragedią dla kontynentu. A dziś setna rocznica zamachu w Sarajewie i wybuchu wojny była szeroko relacjonowana przez czeskie media. Otwierano wystawy, w telewizji pokazano serial o Wielkiej Wojnie. Częściowo wynika to z faktu bliskich związków zabitego w Sarajewie arcyksięcia z Czechami jako krajem (choć nie z Czechami jako obywatelami): zamek Konopiště koło Pragi był jego rezydencją. Niektórzy komentatorzy krytykowali nawet obchody jak zbyt „austrofilskie”, szerzące „ferdynandomanię” i pokazujące Austro-Węgry z pozytywną nostalgią. I taki szczegół: dyskutowano też rolę kierowcy arcyksięcia, Czecha Leopolda Lojka, który przez pomyłkę wjechał prosto w ręce zamachowca Gawriła Principa.
Wydaje się, że rocznica wzbudza dziś większe zainteresowanie w Czechach niż na Słowacji. Ale dotyczy też Słowaków – nie tylko dlatego, że 400 tys. z nich powołano wtedy do wojska, a prawie 70 tys. zginęło, ale także ze względu na ich rolę w procesie tworzenia Czechosłowacji.
Na pewno też rocznica I wojny wzbudziła zainteresowanie osobistymi historiami, opowieściami o przodkach – zebrane relacje są udostępniane np. na portalu Europeana 1914–1918 (europeana1914-1918.eu/sk).

Przeł. PB

JAN ADAMEC jest czeskim historykiem i politologiem. Prowadzi internetowy magazyn poświęcony „zimnej wojnie” (praguecoldwar.cz), współpracuje z portalem Visegrad Revue (visegradrevue.eu).