Słownik podatków polskich

Co to jest podatek? Na potrzeby tego słownika przyjmijmy szeroką definicję, po trosze niezgodną z kanonem wypracowanym przez doktrynę. Nazwijmy tak każdą daninę publiczną należną państwu lub jednostce samorządu terytorialnego z tytułu działalności obywateli - niekoniecznie zawodowej czy gospodarczej.

06.03.2006

Czyta się kilka minut

(fot. Ł. Pieńkowski) /
(fot. Ł. Pieńkowski) /

Danina taka jest przymusowa - a więc uprawniony do poboru może, by ją wyegzekwować, użyć środków przymusu państwowego. Po drugie, jest bezzwrotna. Po trzecie, nieodpłatna - podatnik nie otrzymuje w zamian za nią żadnego świadczenia. Wreszcie, ustalana jest jednostronnie, co oznacza, że jej wysokość wynika z obowiązujących przepisów prawa, a tym samym nie podlega negocjacjom.

Zatem system podatkowy to ogół danin (podatków), jakie obowiązują w państwie, a równocześnie zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ich ustalania i pobierania. Oto alfabetyczne zestawienie wszystkich danin, jakie każdy obywatel płacić ma na rzecz państwa. Długie zestawienie, dzięki któremu widać, że - pomijając wszystko inne - nawet ci, którzy nie są płatnikami PIT, mają pełne prawo powtarzać znane powiedzenie: "za co ja płacę podatki?".

Abonament radiowy i telewizyjny

(opłata abonamentowa) - rodzaj podatku od dziwnie już obecnie rozumianego luksusu, bowiem pobierany jest za używanie odbiornika radiofonicznego i telewizyjnego. Przepisy prawa wprowadzają domniemanie, że osoba, która posiada odbiornik radiofoniczny lub telewizyjny w stanie umożliwiającym natychmiastowy odbiór programu, używa go. Dla celów podatkowych odbiorniki rejestrowane są przez jednostki nadzorowane przez ministra ds. łączności. Podatek pobierany jest za każdy odbiornik (za wyjątkiem tych np. w sanatoriach czy szkołach wyższych), wedle stawek określonych przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Obecnie wynoszą one: od 5 zł do 56,80 zł za używanie odbiorników radiowych i od 15,80 zł do 179,50 zł za używanie odbiorników telewizyjnych (lub telewizyjnych i radiofonicznych). KRRiT może, ze względów społecznych, przyznać niektórym osobom zniżki lub zwolnienia od opłat abonamentowych.

Administracyjna opłata

- jedna z opłat lokalnych, wprowadzona przez radę gminy za czynności urzędowe wykonywane przez organy gminy, jeżeli czynności te nie są objęte opłatą skarbową (patrz: Skarbowa opłata). Czyli, krótko mówiąc, podatek za wykonywanie tych czynności, za które osoba będąca organem gminy otrzymuje od podatników uposażenie, a które przez niewytłumaczalne niedopatrzenie nie zostały objęte opłatą skarbową.

Akcyza

- typ podatku, który został częściowo zharmonizowany w prawie Wspólnot Europejskich; wspólny system obejmuje: oleje mineralne, alkohol i napoje alkoholowe oraz wyroby tytoniowe (tzw. wyroby zharmonizowane). Natomiast w zakresie nakładania akcyzy na wyroby niezharmonizowane (np. paliwa silnikowe, papierosy, samochody osobowe) każdy kraj posiada ograniczoną swobodę. Akcyza na niektóre wyroby - np. alkohole - ma charakter podatku od monopolu (patrz: Monopole).

Akcyzie podlegają zarówno wyroby akcyzowe (zharmonizowane i niezharmonizowane), jak też czynności, których przedmiotem są takie wyroby. Wyroby akcyzowe zostały określone w załączniku do ustawy; osobno znajduje się wykaz wyrobów zharmonizowanych. Czynnościami podlegającymi opodatkowaniu akcyzą są: produkcja wyrobów zharmonizowanych, wyprowadzenie tych wyrobów ze składu podatkowego, sprzedaż wyrobów akcyzowych na terenie kraju, eksport i import wyrobów akcyzowych oraz nabycie i dostawa wewnątrzwspólnotowa. Podatnikami akcyzy są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które dokonują czynności podlegających akcyzie. Płatnikiem w określonych przypadkach są organy egzekucyjne. Organami podatkowymi w zakresie akcyzy są naczelnicy urzędów celnych oraz dyrektorzy izb celnych. Regulacje dotyczące zwolnień od akcyzy mają bardzo kazuistyczny charakter - są to zwolnienia podmiotowe, jak i przedmiotowe (przeważające). Zwolnienia mogą być całkowite, częściowe albo poprzez zwrot zapłaconej akcyzy.

Dla wyrobów zharmonizowanych minimalne stawki akcyzy wprowadzone zostały przez tzw. dyrektywy strukturalne ustanawiane na podstawie Dyrektywy 92/12/EWG. Poszczególne kraje mogą ustalać stawki akcyzy powyżej granicy przewidzianej dla danego wyrobu w dyrektywie. Natomiast dla wyrobów niezharmonizowanych stawki podatkowe pozostają całkowicie w gestii krajów członkowskich UE. Wyróżnić można stawki procentowe (stosowane np. w przypadku samochodów osobowych), stawki kwotowe (stosowane najczęściej) oraz stawki mieszane (np. dla papierosów). Możliwe jest zawieszenie poboru akcyzy.

Przy akcyzie obowiązuje system samoobliczania w okresie miesięcznym, co oznacza, że podatnik powinien obliczyć podatek samodzielnie, a następnie złożyć deklarację i uiścić akcyzę w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Wyjątki dotyczą importerów oraz wyrobów zharmonizowanych.

W jednym z załączników do ustawy określone zostały także wyroby akcyzowe, które muszą być oznaczane znakami akcyzy, z uwagi na ochronę przed nieuczciwą konkurencją i wprowadzaniem do obrotu towarów pochodzących z nielegalnych źródeł. Banderole akcyzy nabywane są od naczelników wyznaczonych urzędów celnych.

Belki podatek

- kategoria podatku dochodowego o wymiarze liniowym. Opodatkowaniu podlegają zyski osiągane przez podatników po 1 grudnia 2001 r. z odsetek z lokat i rachunków bankowych oraz inwestycji dokonanych na giełdzie lub poprzez fundusze inwestycyjne. Stawka podatkowa wynosiła początkowo 20 proc., jednak obecnie (począwszy od 2004 r.) wynosi ona 19 proc.

Cło

- polskie prawo konsekwentnie rozróżnia cła i podatki, jednak bez wątpienia jest to jedna z danin publicznych, wykazująca daleko idące podobieństwo do podatku. Cło jest opłatą pobieraną przez państwo na granicy przy imporcie pewnych towarów (sporadycznie zdarzają się także cła eksportowe), w celu ochrony rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami wyprodukowanymi za granicą (cła gospodarcze), z reguły po prostu tańszymi od krajowych, a także oczywiście dla zwiększenia wpływów do budżetu państwa (cła fiskalne). Wśród ceł gospodarczych wyróżnić można cła:

- antydumpingowe - przeciwdziałające napływowi towarów sprzedawanych po cenach dumpingowych;

- ekspansywne - zapewniające wysoki poziom cen na rynku krajowym, co w założeniu ma zapewnić duże zyski podmiotom krajowym i umożliwić im ekspansję na inne rynki;

- preferencyjne - ustalone dla konkretnego towaru na poziomie niższym od ogólnie stosowanego; kryterium stosowania stanowi tutaj bądź kraj pochodzenia towaru, bądź też droga, którą towar trafia do danego państwa;

- prohibicyjne - charakteryzujące się wysoką stawką, która ma na celu faktyczne (a nie prawne) wyeliminowanie obrotu danym towarem;

- retorsyjne - wprowadzane w państwie A jako reakcja na podwyżkę ceł w państwie B na towary pochodzące z państwa A; tego typu cło może prowadzić do wojny celnej;

- wyrównawcze - stanowiące odpowiedź na stosowanie przez inne państwa subsydiów eksportowych.

Polskie prawo celne jest ściśle zharmonizowane z unijnymi przepisami celnymi, które regulują zdecydowaną większość materii celnych. Regulacje wspólnotowe mają tak szczegółowy i kazuistyczny charakter, że ich omówienie przekracza możliwości tego opracowania.

Czynności cywilnoprawne

(podatek od czynności cywilnoprawnych) - przedmiotem tego podatku są czynności cywilnoprawne, których zamknięty katalog zawiera ustawa. Podmiotami zobowiązanymi do zapłaty tego podatku są solidarnie strony czynności cywilnoprawnej, jeżeli ich przedmiotem są rzeczy znajdujące się w Polsce lub prawa majątkowe tutaj wykonywane. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności podlegającej opodatkowaniu. Wśród wyłączeń szczególne znaczenie ma wyłączenie z uwagi na podleganie przez jedną ze stron podatkowi od towarów i usług z tytułu danej czynności.

W zależności od rodzaju dokonanej czynności ustawa szczegółowo wskazuje podstawę obliczenia podatku; najczęściej jest to wartość rynkowa przedmiotu tej czynności. Stawki podatku dla poszczególnych czynności są: procentowe (w wysokości od 0,1 do 2 proc.), kwotowe (19 zł i 38 zł) oraz mieszane. Jeżeli jedna ze stron czynności cywilnoprawnej jest zwolniona od podatku, stawki obniża się o 50 proc.

Wysokość podatku oblicza podatnik, po czym w ciągu 14 dni od powstania obowiązku podatkowego składa deklarację podatkową i uiszcza podatek na rzecz urzędu skarbowego. W przypadku czynności cywilnoprawnych dokonanych w formie aktu notarialnego płatnikiem podatku jest notariusz.

Dochód

(podatek dochodowy) - płacony jest zarówno przez osoby fizyczne (w tym także wspólników spółek cywilnych i spółek osobowych), jak też przez osoby prawne, spółki kapitałowe w organizacji, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej (z wyjątkiem spółek osobowych), spółki zagraniczne oraz podatkowe grupy kapitałowe.

Podatnicy, którzy mieszkają (lub mają siedzibę) w Polsce, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodu (tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy). Natomiast ci, którzy nie mieszkają (nie mają siedziby) w Polsce, podlegają ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu tj. tylko od dochodów z pracy tutaj wykonywanej oraz z innych dochodów uzyskiwanych w Polsce.

Opodatkowaniu podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem wprost wyłączonych przez ustawę. Przez dochód rozumiana jest osiągnięta w roku podatkowym nadwyżka sumy przychodów z danego źródła nad wydatkami niezbędnymi do ich uzyskania (czyli kosztami uzyskania przychodu), obniżona o odliczenia. Ustawa szczegółowo wskazuje dopuszczalne źródła przychodów oraz reguluje, co można uznać za koszt jego uzyskania. Podatek dochodowy ulega obniżeniu o składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz wpłatę na rzecz organizacji pożytku publicznego. Ustawy o podatku dochodowym zawierają obszerny katalog zwolnień przedmiotowych od podatku dochodowego, uzasadnionych z uwagi na różne przyczyny natury społecznej, gospodarczej i politycznej. Dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej (ściśle określonej przez ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych), dochody z nieruchomości oraz dochody osób duchownych mogą być rozliczane w formie zryczałtowanej.

Od obliczonej podstawy opodatkowania podatek dochodowy od osób fizycznych oblicza się według progresywnej skali: 19, 30 i 40 proc. Dochody osób prawnych podlegają podatkowi liniowemu wedle stawki 19 proc. Ustawy przewidują także pewne odrębności, z uwagi na rodzaj dochodu. I tak:

- dochody osób fizycznych z pozarolniczej działalności gospodarczej mogą być rozliczane według stawki 19 proc., pod warunkiem złożenia w odpowiednim terminie wniosku naczelnikowi urzędu skarbowego;

- ta sama stawka ma zastosowanie do dochodów osób fizycznych z kapitałów pieniężnych i praw majątkowych oraz do dochodów z dywidend i innych dochodów z udziału w zyskach osób prawnych;

- dochody z należności licencyjnych podlegają stawce 20 proc.;

- dochody z transportu i żeglugi rozlicza się według stawki 10 proc.;

- dochody, które mogą być rozliczane w formie ryczałtowej, podlegają stawkom kwotowym.

Podatek rozlicza się za dany rok kalendarzowy do 30 kwietnia roku następnego, przy czym w trakcie roku istnieje obowiązek comiesięcznego uiszczania zaliczek na podatek. Rozliczenia może dokonywać sam podatnik lub też płatnik, np. pracodawca. Nieco inne zasady obowiązują przy rozliczaniu wspólnie z małżonkiem oraz osób samotnie wychowujących dziecko. Ponadto odrębności występują przy konkretnych typach dochodu, np. dochodach z najmu. Rozliczanie podatku w formie zryczałtowanej następuje na podstawie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych lub karty podatkowej.

Dopłaty

- daniny publiczne służące finansowaniu przez wnoszącego dopłatę kosztów inwestycji zaspokajających zbiorowe potrzeby społeczeństwa, np. melioracja, elektryfikacja, zakładanie urządzeń zbiorowego zaopatrywania w wodę i zbiorczych urządzeń kanalizacyjnych. Koszty takich inwestycji mogą w całości być pokrywane ze środków publicznych lub też obciążać w całości podmioty, które w przyszłości będą korzystać z efektów inwestycji. Może zostać przyjęte rozwiązanie pośrednie, polegające na współfinansowaniu inwestycji przez państwo i beneficjentów inwestycji w wysokości odpowiadającej ich udziałom - np. opłaty adiacenckie, będące formą uczestnictwa właścicieli gruntów w kosztach budowy urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych. Pomimo powyższego rozróżnienia, przepisy prawa nazywają tego typu daniny opłatami.

Egzekucja zobowiązań podatkowych

- do egzekucji świadczeń podatkowych dochodzi, gdy podatnik lub osoba trzecia razem z nim zobowiązana nie wykonała w terminie zobowiązania podatkowego. Egzekucja w stosunku do osoby trzeciej może być skierowana dopiero, gdy egzekucja z majątku podatnika jest choć w części nieskuteczna. Egzekucji administracyjnej podlegają podatki (sensu stricto), opłaty, należności celne, należności z tytułu akcyzy za wyroby zharmonizowane (patrz: Akcyza). Postępowanie egzekucyjne poprzedza skierowanie do podatnika upomnienia z wezwaniem do wykonania obowiązku.

Egzekucja może być prowadzona na podstawie decyzji lub postanowień organów podatkowych albo bezpośrednio na podstawie przepisów prawa i może być skierowana do pieniędzy, wynagrodzenia za pracę, świadczeń emerytalnych, rachunków bankowych, papierów wartościowych, weksli, autorskich praw majątkowych, udziałów w spółce z o.o., ruchomości oraz nieruchomości. Organami egzekucyjnymi są: naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy izb celnych oraz wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast (w zakresie podatków lokalnych). Przepisy prawa wprowadzają zamknięty katalog rzeczy i praw majątkowych, które nie podlegają egzekucji, chroniąc w ten sposób pewne minimum egzystencji podatnika. Ponadto na wniosek podatnika i - z uwagi na jego ważny interes - organ egzekucyjny może zwolnić spod egzekucji określone składniki majątku zobowiązanego. W trakcie postępowania egzekucyjnego podatnik może bronić się zarzutami (np. że zobowiązanie podatkowe zostało umorzone, przedawniło się lub też że nie doręczono upomnienia) oraz zażaleniami na postanowienia, skargami na czynności egzekucyjne i organ egzekucyjny, a także zażaleniami na oszacowanie i na przeprowadzoną licytację.

Formularze podatkowe

- sposób komunikowania się z organami podatkowymi. Przeznaczenie formularzy podatkowych jest rozmaite: począwszy od rejestracji danej osoby jako podatnika i zgłoszenie danych umożliwiających identyfikację, poprzez aktualizację tych danych i przedkładanie informacji umożliwiających sprawiedliwy wymiar podatku (wydatki, odliczenia, zwolnienia), a dalej, poprzez miesięczne zaliczki na poczet podatku i rozliczenia cząstkowe, aż po roczne zeznania podatkowe i zgłoszenia o zaprzestaniu działalności. Formularze podatkowe można podzielić na kilka kategorii: formularze NIP (dotyczące rejestracji podatnika i wszelkich aktualizacji danych), bandę PIT (stosowaną przy podatku dochodowym od osób fizycznych), trupę spod znaku CIT (używaną przy podatku dochodowym od osób prawnych), wydzieloną grupę VAT (stosowaną przez podatników podatku od towarów i usług), zespół AKC (dotyczącą akcyzy), koło PCC (z którego korzystają podatnicy podatku od czynności cywilnoprawnych) i wreszcie tajemniczą kategorię D (DL - podatek leśny, DN - podatek od nieruchomości, DR - podatek rolny oraz DT - podatek od środków transportowych).

Gry

(podatek od gier) - jeden z podatków od monopolu. Podatnikami są bowiem podmioty urządzające określone w ustawie gry losowe (np. gry liczbowe, loterie pieniężne i fantowe, niektóre gry w karty, bingo pieniężne) lub zakłady wzajemne (np. zakłady bukmacherskie czy zakłady sportowe). Ogólnie rzecz biorąc, podstawą opodatkowania jest różnica pomiędzy kwotami wpłaconymi na zakłady (loterie) lub do automatów a wypłaconymi wygranymi. Stawka podatku wynosi od 2 proc. (zakłady na sportowe współzawodnictwo zwierząt) do 45 proc. (kasyna i salony gier). Dochody z automatów o niskich wygranych (tzw. jednorękich bandytów) podlegają podatkowi zryczałtowanemu.

Inne opłaty

- zbiorcza kategoria dla opłat za różnego rodzaju działania, których dopuści się podatnik. Najczęściej za coś, do czego najpierw państwo obywateli przymusza, a następnie każe sobie jeszcze płacić. Można do tej kategorii zaliczyć: administracyjne opłaty specjalne (opłaty pobierane za czynności organów spoza resortu administracji, np. konsularna, legalizacyjna, paszportowa, patentowa, sądowa), opłaty za korzystanie z zasobów środowiska (za pobór wody, za odprowadzanie ścieków, za emisję pyłów i gazów, za składowanie odpadów, za usuwanie drzew), a także opłaty za przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze oraz gruntów leśnych na cele nieleśne.

Klasyfikacje podatków

- istnieje wiele podziałów podatków i uwzględniają one różne kryteria. Z uwagi na przedmiot opodatkowania wyróżnić można następujące podatki:

- podatki majątkowe - ustalane w zależności od wartości posiadanego majątku, ewentualnie od przyrostu tej wartości, a także od nabycia praw majątkowych, np. podatek od nieruchomości;

- podatki przychodowe - przy których podstawą opodatkowania są przychody uzyskiwane z ziemi, kapitału lub pracy, np. tzw. podatek Belki;

- podatki dochodowe - pobierane od rzeczywistego dochodu (tj. przychodu pomniejszonego o koszt jego uzyskania), uzyskanego przez płatnika ze wszystkich źródeł lub tylko z niektórych, np. podatek dochodowy od osób fizycznych;

- podatki konsumpcyjne - płacone przez podmioty sprzedające dobra i usługi (wszystkie lub tylko wybrane), ale których ciężar ponoszą nabywcy tych dóbr i usług, np. akcyza.

Natomiast wedle podmiotu pobierającego podatki rozróżnia się:

- podatki centralne - pobierane przez władze centralne, jak np. podatki dochodowe i podatek od czynności cywilnoprawnych;

- podatki lokalne - pozostające w gestii samorządów terytorialnych; należą do nich podatek od nieruchomości czy opłata targowa.

Lasy

(podatek leśny) - podatkowi podlegają osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki niemające osobowości prawnej, będące właścicielami, posiadaczami samoistnymi lub użytkownikami wieczystymi lasów albo też posiadaczami zależnymi lasów stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Przewidziane przez ustawę zwolnienia mają charakter zarówno podmiotowy (np. szkoły wyższe), jak i przedmiotowy (np. lasy wpisane do rejestru zabytków).

Podstawą obliczenia podatku leśnego jest powierzchnia lasu - podatek od 1 ha za rok podatkowy wynosi równowartość pieniężną 0,22 m3 drewna, obliczaną według średniej ceny sprzedaży drewna. Podatek płatny jest w ratach w terminach do 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego. Organem podatkowym jest wójt, burmistrz, prezydent miasta właściwy z uwagi na położenie lasu.

Lokalne podatki i opłaty

- zbiorcza kategoria dla podatków i opłat, które są ustanawiane przez władze lokalne i stanowią przychód jednostek samorządu terytorialnego. Należą do nich: podatek od nieruchomości (patrz: Nieruchomości), podatek od posiadania psów (patrz: Psy), podatek od środków transportowych (patrz: Środki transportowe), opłata administracyjna (patrz: Administracyjna opłata), opłata miejscowa (patrz: Miejscowa opłata), opłata targowa (patrz: Targowa opłata) i opłata uzdrowiskowa (patrz: Uzdrowiskowa opłata).

Monopole

(podatki od monopoli) - daniny pobierane przez państwo za umożliwienie obywatelowi prowadzenia działalności w obszarze monopolu państwowego (patrz: Akcyza, Gry).

Miejscowa opłata

- jedna z opłat lokalnych, do których uiszczenia zobowiązane są osoby przebywające ponad jedną dobę w celach wypoczynkowych, szkoleniowych lub turystycznych w miejscowościach o korzystnych właściwościach klimatycznych, walorach krajobrazowych lub znajdujących się na obszarach ochrony uzdrowiskowej. Wykaz takich miejscowości ustalany jest na wniosek rady gminy przez wojewodę. Tylko rady gmin znajdujących się w takim wykazie mogą nakładać opłatę miejscową. Opłata płacona jest za każdy dzień pobytu. Wyłączeni od obowiązku zapłaty są: dyplomaci, osoby przebywające w szpitalach, niewidomi i ich przewodnicy, właściciele domków letniskowych opłacający podatek od nieruchomości oraz zorganizowane grupy dzieci i młodzieży szkolnej.

Nieruchomości

(podatek od nieruchomości) - jeden z podatków lokalnych nałożony na osoby fizyczne, osoby prawne niemające osobowości prawnej (w tym spółki osobowe), które są:

- właścicielami lub posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych (nawet jeżeli zawarta zostanie umowa najmu lub dzierżawy);

- użytkownikami wieczystymi gruntów;

- posiadaczami nieruchomości lub ich części i obiektów budowlanych i ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.

Przepisy wprowadzają obszerną listę zwolnień podmiotowych i przedmiotowych od podatku od nieruchomości. Co do zasady, podstawę opodatkowania stanowi powierzchnia gruntu lub budynku (w tym przypadku powierzchnia użytkowa). Stawki podatku ustala rada gminy, jednak przepisy prawa wyznaczają ich górną granicę.

Odpowiedzialność karno-skarbowa

- prawną podstawą stosowania wobec podatników sankcji karnych jest kodeks karny skarbowy, który penalizuje czyny niezgodne z przepisami prawa podatkowego, celnego, dewizowego oraz ustawy o grach i zakładach wzajemnych. Kodeks rozróżnia przestępstwa skarbowe (zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności, a nawet karą pozbawienia wolności) oraz wykroczenia skarbowe (sankcjonowane tylko karą grzywny). Przesłanką odpowiedzialności jest zawinione popełnienie czynu społecznie szkodliwego zabronionego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Karalne jest usiłowanie lub dokonanie czynu zabronionego. Zamiar popełnienia czynu zabronionego nie podlega karze, tak samo jak przygotowanie do jego popełnienia - wyjątek stanowi przygotowanie do podrabiania lub przerabiania znaków akcyzy.

Sprawca czynu zabronionego może jednak uniknąć ukarania, ustrzec się wykonania kary, z uwagi na:

- wyłączenie karalności z powodu czynnego żalu sprawcy (dobrowolne zawiadomienie organów ścigania o popełnionym czynie i ujawnienie istotnych okoliczności tego czynu);

- okoliczności wyłączające odpowiedzialność ze względu na brak bezprawności czynu, brak winy lub znikomą szkodliwość społeczną;

- przedawnienie karalności;

- odstąpienie przez sąd od wymierzenia kary;

- przedawnienie wykonania orzeczonej kary.

Osoba ukarana może także uzyskać nadzwyczajne złagodzenie kary.

Psy

(podatek od posiadania psów) - kolejny podatek lokalny, o lekkim zabarwieniu dyskryminacyjnym. Obciąża bowiem tylko osoby fizyczne posiadające psy, z wyłączeniem dyplomatów, niepełnosprawnych, osób po 65. roku życia i gospodarstw rolnych. Stawkę podatku w formie ryczałtu ustala rada gminy; prawo wprowadza jednak jego górną granicę - 53,21 zł rocznie.

Rejestracja podatników

- każda osoba fizyczna, osoba prawna, bądź inna jednostka organizacyjna, na której, na podstawie ustaw podatkowych, ciążą obowiązki podatnika, podlega jednorazowemu (tj. niezależnemu od liczby i rodzaju płaconych podatków) obowiązkowi zgłoszenia identyfikacyjnego do ewidencji prowadzonej przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego. W związku z dokonanym zgłoszeniem podatnik otrzymuje numer identyfikacji podatkowej - NIP. Podatnik jest obowiązany posługiwać się numerem NIP we wszystkich dokumentach związanych z wykonywaniem zobowiązań podatkowych, celnych oraz z zapłatą innych niepodatkowych należności budżetowych.

Termin złożenia wniosku o nadanie NIP jest różny dla poszczególnych rodzajów podatku, jednak zasadą jest, że należy go złożyć nie później niż w terminie dokonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu (np. VAT i akcyza), w terminie złożenia pierwszej deklaracji dotyczącej zaliczki na podatek (np. podatki dochodowe) czy też terminie dokonania pierwszej wpłaty (np. podatek leśny). Podatnik ma obowiązek aktualizacji danych zawartych w zgłoszeniu identyfikacyjnym.

Rola

(podatek rolny) - podatek rolny nałożony jest na grunty sklasyfikowane jako użytki rolne lub grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych. W przypadku budynków położonych na użytkach rolnych oraz gdy na użytkach tych prowadzona jest działalność gospodarcza inna niż rolnicza, płacony jest podatek od nieruchomości, a nie podatek rolny. Podatnikami są właściciele, posiadacze samoistni, użytkownicy wieczyści, posiadacze zależni gruntów należących do Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej i Lasów Państwowych, dzierżawcy oraz spółdzielnie produkcyjne. Wysokość podatku zależna jest od tego, czy zobowiązany do jego zapłacenia posiada gospodarstwo rolne (tj. grunty rolne o łącznej powierzchni 1 ha lub 1 ha przeliczeniowego), czy też tylko same grunty rolne. W przypadku gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego podstawą opodatkowania jest liczba hektarów przeliczeniowych, a dla pozostałych gruntów - liczba hektarów wynikająca z ewidencji. "Przeliczeniowość" gruntu zależy od: zaliczenia go przez ministra finansów do okręgu podatkowego (różne przeliczniki), rodzaju użytków rolnych oraz ich klasy. Stawka podatku wynosi równowartość 2,5 kwintali żyta dla gospodarstw rolnych oraz 5 kwintali dla pozostałych gruntów. Zmniejszony podatek płacą osoby odbywające służbę wojskową oraz właściciele gospodarstw rolnych położonych na terenach górskich i podgórskich. Poza tym istnieje katalog zwolnień od podatku - o charakterze podmiotowym i przedmiotowym. Podatku tego nie płacą np. gminy oraz Skarb Państwa.

Skarbowa opłata

- podmiotami zobowiązanymi do uiszczenia opłaty skarbowej są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które:

- składają podania, tj. żądania, wyjaśnienia, odwołania, zażalenia i wnioski;

- występują o dokonanie czynności urzędowej (porównaj: Administracyjna opłata);

- wystawiają weksel, pełnomocnictwo lub poręczenie;

- zwracają się o wydanie zaświadczenia lub zezwolenia; zaświadczenia wydaje się, gdy wymagają tego przepisy prawa lub gdy osoba ubiegająca się o takie zaświadczenie ma interes prawny w urzędowym poświadczeniu określonych faktów lub stanu prawnego. Co do zezwoleń i koncesji, to opłatą skarbową objęte są wyłącznie te z nich, które są wydawane na wniosek zainteresowanego.

Szczegółowy wykaz przedmiotów opłaty skarbowej, wysokości stawek oraz zwolnień zawiera załącznik do ustawy. W przypadku, gdy dokumenty wystawiane są w formie aktu notarialnego, płatnikiem opłaty skarbowej jest notariusz. Stawki opłaty skarbowej mają wymiar kwotowy; wyjątek stanowi stawka procentowa w wysokości 0,1 proc. funduszu udziałowego banku spółdzielczego za zezwolenie na utworzenie takiego banku. Rozpiętość stawek opłaty jest znaczna, bowiem wynosi ona od 10 groszy od m.in. każdych pełnych lub rozpoczętych 100 zł przy wekslu wymieniającym sumę wekslową, aż do kwoty 11 400 zł za np. zezwolenie na utworzenie za granicą (sic!) banku z kapitałem polskim czy wpisania producenta alkoholu etylowego lub wyrobów tytoniowych do rejestru działalności regulowanej.

Spadki i darowizny

(podatek od spadków i darowizn) - tzw. podatek od wdów i sierot, obciążający majątek najczęściej już raz opodatkowany. Według ostatnich zapewnień Ministerstwa Finansów ma zostać zlikwidowany. Prawie...

Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych tutaj wykonywanych, tytułem: spadku (także poprzez zapis i polecenie), darowizny, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności oraz zachowku. Podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego i jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych w razie śmierci dysponenta. Przepisy przewidują liczne przypadki wyłączenia spod opodatkowania i zwolnienia od podatku. Podstawą opodatkowania jest rynkowa wartość nabytego prawa, jednak ustawa przewiduje kwotę wolną od podatku różną dla podatników zaliczonych do poszczególnych grup podatkowych. Istnieją trzy grupy podatkowe; ogólnie rzecz biorąc do I grupy należy bliższa rodzina (w tym także teściowa), do II grupy rodzina dalsza, a do III grupy pozostałe osoby. Ponadto ustawa przewiduje także zwolnienia przedmiotowe.

Środki transportowe

(podatek od środków transportowych) - także jeden z podatków lokalnych, obciążający osoby fizyczne i prawne będące właścicielami autobusów, ciągników siodłowych i balastowych, samochodów ciężarowych o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony oraz przyczep i naczep o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 7 ton. Stawkę podatku ustala rada gminy, z tym że przepisy podatkowe wprowadzają górną granicę. Pewne kategorie środków transportowych są wyłączone spod opodatkowania. Podatek płatny jest w dwóch równych ratach do 15 lutego i do 15 września.

Targowa opłata

- rodzaj opłaty lokalnej, pobieranej od osób fizycznych, osób prawnych i jednostek niemających osobowości prawnej, dokonujących sprzedaży na targowiskach. Samo zajęcie miejsca na targowisku nie jest równoznaczne z dokonywaniem sprzedaży. Za targowisko uważane jest każde miejsce, w którym prowadzony jest handel (także pod dachem i w halach). Wysokość opłaty ustala rada gminy.

Transfer zysków

- pod pojęciem tym kryje się mechanizm polegający na manipulowaniu cenami transakcji handlowych pomiędzy podmiotami powiązanymi (osobowo lub kapitałowo), z których jeden funkcjonuje w tzw. raju podatkowym, w ten sposób, aby maksymalnie obniżyć dochód uzyskiwany w kraju nieprzyjaznym podatkowo. Rajem podatkowym jest według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) kraj stosujący szkodliwą konkurencję podatkową, czyli państwo o bardzo niskich podatkach. Wykaz rajów podatkowych znajduje się w rozporządzeniu ministra finansów. Transfer zysków może przybierać formę: a) sztucznego zaniżania lub zawyżania cen zakupu towarów i przez to wykazywania minimalnego zysku w kraju nieprzyjaznym podatkowo, b) zaniżania lub zawyżania cen zamawianych usług, co powoduje obniżenie podstawy opodatkowania i c) obniżania lub podwyższania kosztów utrzymania. Państwo przeciwdziała temu zjawisku, upoważniając organy podatkowe do oszacowania cen transferowych stosowanych pomiędzy podmiotami powiązanymi oraz nakładając na podatnika obowiązek sporządzania dokumentacji podatkowej takich transakcji.

Unikanie podwójnego opodatkowania

- podwójne opodatkowanie zachodzi wówczas, gdy ten sam podatnik z tego samego tytułu podlega opodatkowaniu w dwóch różnych państwach. Jednostronną metodą przeciwdziałania temu zjawisku jest całkowita lub częściowa rezygnacja przez dane państwo z opodatkowania. W Polsce istnieje nieograniczony obowiązek podatkowy (patrz: Dochód), zatem dochód uzyskiwany przez polskiego podatnika w innym państwie podlegałby opodatkowaniu w tym państwie oraz w Polsce. Dlatego też istnieją dwustronne środki niwelowania podwójnego opodatkowania, którymi są umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania oraz przewidziane w polskim prawie metody uznawania podatku zapłaconego w innym państwie.

Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania mają pierwszeństwo zastosowania przed polskimi przepisami podatkowymi. Wzorowane są one na stworzonej przez OECD Modelowej konwencji w sprawie podatku od dochodu i majątku. Obejmują swoimi postanowieniami różne kategorie dochodu. Natomiast metodami uznawania podatku zapłaconego w innym państwie są: metoda zaliczenia (kredytu podatkowego) zwykłego, metoda zaliczenia pełnego, metoda wyłączenia (zwolnienia) z progresją oraz metoda wyłączenia bez progresji (nieograniczonego).

Uzdrowiskowa opłata

- jedna z opłat lokalnych. Do jej uiszczenia zobowiązane są osoby fizyczne przebywające dłużej niż dobę w celach zdrowotnych, turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych w miejscowościach znajdujących się na obszarach uzdrowisk, za każdy dzień pobytu w takich miejscowościach. Wyłączenia od obowiązku uiszczenia tej opłaty są identyczne jak przy opłacie miejscowej. Wysokość opłaty ustala rada gminy.

VAT

(podatek od towarów i usług) - podatek od następujących czynności: odpłatnej dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług, eksportu i importu towarów oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia i dostawy towarów. Co ciekawe, czynności te podlegają opodatkowaniu nawet, jeśli przy ich wykonywaniu nie zostały zachowane warunki i forma przewidziane przez prawo - np. w razie handlu alkoholem bez zezwolenia. Spod podatku wyłączone są: zbycie przedsiębiorstwa, czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy (np. umowa sprzedaży części Wisły), oraz czynności podejmowane w ramach działalności w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach (gdyż to podlega podatkowi od gier - patrz: Gry). Podatnikami VAT-u są wszelkie podmioty samodzielnie wykonujące działalność gospodarczą, która na potrzeby ustawy rozumiana jest szeroko. Obejmuje bowiem także sfery aktywności zazwyczaj wyłączone z pojęcia "działalności gospodarczej", tj. pozyskiwanie zasobów naturalnych, działalność rolników i wolne zawody. Przepisy ustanawiają jednak także trzy kategorie podmiotów wyłączonych z definicji podatnika. Stanowią także spory katalog zwolnień podmiotowych spod VAT-u. Poza tym ustawa zawiera szczegółowe regulacje dotyczące momentu powstania obowiązku podatkowego, miejsca świadczenia, podstawy opodatkowania, odliczeń i zwrotów oraz faktur VAT. Stawki podatku od towarów i usług są cztery i wynoszą: 22 proc. (stawka podstawowa), 7 proc., 3 proc. oraz 0 proc.

Dariusz Pawłowski jest magistrem prawa, uczestnikiem seminarium doktoranckiego w Katedrze Polityki Gospodarczej Wydziału Prawa i Administracji UJ, pracownikiem kancelarii "J. Stelmach, A. Dziewałtowski-Gintowt, A. Kłos s.c. Kancelaria Radców Prawnych".

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]

Artykuł pochodzi z numeru TP 11/2006

Artykuł pochodzi z dodatku „Ucho Igielne - przewodnik (11/2006)