Róża i cierń

Marek Chlanda na ścianach Galerii Foksal rozwiesił 186 rysunkowych kart swojego „Kodeksu nadwiślańskiego”. Całość dopełnił dwoma stożkami pokrytymi woskiem. Jeden stożek wieńczy róża, drugi niewielka różana korona cierniowa. Stożki posadzono na krzesłach, krzesła podsunięto pod naprzeciwległe ściany.

18.05.2003

Czyta się kilka minut

„Kolec róży podkreśla kontrast (odnajdujemy go również w symbolice krzyża) połączenia tezy i antytezy, idei istnienia i nieistnienia, ekstazy i trwogi, przyjemności i bólu”. Wedle innego słownika symboli ciernie „wyobrażają grzechy i ich skutki, ból i cierpienie. Z różą stanowią jeden obraz: pośród cierni prześladowania wyrasta róża męczeństwa, ciernie oplatają skroń cierpiącego Zbawiciela Róża i cierń połączone są na zawsze w jednolitą, acz przeciwstawną całość. Choć istnieją róże bez kolców i ciernie bez róż, to nie istnieje zbawienie bez cierpienia.

Marek Chlanda najwyraźniej postanowił zebrać swoje artystyczne, mistyczne, religijne, filozoficzne, historiozoficzne doświadczenia w zwartą nową całość. W zamkniętej przestrzeni czterech ścian Galerii Foksal ma zmieścić się właściwie cała historia Starego i Nowego Testamentu, odkupienie i zbawienie, ale również jakaś artystyczna summa, wynikająca z poznania i doświadczenia, pracy i umiejętności artysty. Dwoistość zawarta w słowie „kodeks” także nie dozwala na łatwe i jednorodne sproblematyzowanie tej wystawy, która nie chce być tylko wystawą, ale przeciwnie, dąży do tego, by przemienić się w wielowątkowy traktat o rzeczach najważniej-szych. Z jednej bowiem strony kodeks to zbiór przepisów prawa, z drugiej - rękopiśmienna księga. A zatem prawo, reguły, coś pewnego i niepodważalnego, ale uczynionego ludzką ręką, ręką artysty, w czym może tkwić siła geniuszu i słabość człowieka. Ten dylemat pozostaje nierozstrzygnięty.

Przewodnik po wystawie napisała Agnieszka Skalska. Jej tekst pt. „Rysunkowy kodeks ćwiczeń duchowych” powstał z pewnością w wyniku rozmów z autorem. Jest erudy-cyjnym wprowadzeniem w świat biblijno-kabalistyczno-naturalistycznej wizji Chlandy. Ma trójstopniową strukturę: „Na początku był liść...”, „Oto ciało moje”, „Słowo stało się ciałem”, i opisuje kolejne kręgi wtajemniczenia. Nie posiadając takiej wiedzy, muszę pozostawać bliżej samych rysunków i tego najprostszego przesłania zawartego w dychotomii róża-cierń.

„No, bo jaki ja mam inny interes w życiu niż powiedzieć, w co wierzę, przedstawić tę wiarę najlepiej w sensie rzemiosła, na przykład pokazać, że rzemiosło nie umarło, że to bardzo szlachetna rzecz, kiedy potrafi się operować wizerunkami, no ale przede wszystkim, kiedy one znaczą” - mówił Marek Chlanda w rozmowie z Jaromirem Jedlińskim. Trudno przeoczyć wielkie mi-metyczne umiejętności artysty. Elementy wyjęte z natury: róże, czaszki, kolce, przedstawiane są z mistrzowską precyzją, łudzą oko doskonałością. Wydaje się niemal, że to wycinanki - a to efekt wirtuozerii w posługiwaniu się ołówkiem i pędzlem. Konfuzję zwiększa kolażowy charakter prac, artysta wkleja w nie autentyczne przedmioty, jak choćby liście. To zbliżenie do natury, wnikliwa drobiazgowość w jej przedstawianiu, ma w sobie coś ze skrupulanctwa herborysty, ale może dotykać najróżniejszych tematów, w tym tych najważniejszych. Nie zawsze dotyka się ich wprost; kodeks musi zawierać tajemnice i niedopowiedzenia.

Pojawia się natomiast sztuka i jej rozliczne konteksty. Już choćby poprzez samo pojęcie kodeksu; w kodeksach właśnie zawarte są najcenniejsze rysunki i myśli Leonarda. W rysunkowej zaciekłości Chlandy jest coś z Leonarda, ale i z Durera. W wielowarstwowym piętrzeniu jednej rysunkowej warstwy na następnej widać podobieństwa do poczynań Austriaka Arnulfa Rainera, a w cytowanej już rozmowie przywoływani są jeszcze Joseph Beuys, William Blake, Andrzej Szewczyk... Chlanda świadomie wiąże swoje dzieło z dziełami innych; to ma być palimpsest i palimpsestem się staje. Formalnie zaś rzecz cała ma najprostszy z możliwych charakter: kartki formatu A-4 przyszpilone wprost do ścian w kilku biegnących równolegle rzędach, tak jak to się zwykle dzieje na studenckich pokazach w korytarzach Akademii.

I jeszcze jeden, najbardziej realny kontekst rysunkowego cyklu Marka Chlandy. Jak podkreśla sam artysta, jego pracownia znajduje się na krakowskim Podgórzu, w nadwiślańskiej dzielnicy przemienionej podczas wojny w getto. Przyglądając się różańcom czaszek ponawlekanych na kolorowe linie, trudno zapomnieć o cierniach i cierpieniach wpisanych w tamto miejsce, ale i wrysowanych w rysunki Chlandy, tak prosto konstruowane, choć zamotane w konteksty i znaczenia wprost niepoliczalne.

Czy próba takiego całościowego historiozoficznego spojrzenia nie jest narażona na nieuniknioną klęskę? Nie odniosłem tego wrażenia. Przeciwnie, myślę, że Chlandzie w „Kodeksie nadwiślańskim” udało się zawrzeć wiele niezwykle ważnych wątków. Że jest to głos ważny intelektualnie, a nie tylko artystycznie, że Chlanda jest myślicielem, może nawet historiozofem, tyle że posługuje się własnym, obrazkowym pismem. Wymaga ono na pewno wsparcia słowem, ale daje rozległe pole dla interpretacyjnych poszukiwań.

MAREK CHLANDA, „KODEKS NADWIŚLAŃSKI”, Warszawa, Galeria Foksal, kwiecień/maj 2003.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]

Artykuł pochodzi z numeru TP 20/2003