Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Marian Stala w krótkiej nocie zauważa: "Wiersze z nowego tomu Piotra Matywieckiego mówią o doświadczeniach podstawowych. Podstawowych, a więc konkretnych, dostępnych prawie każdemu. Ale też: podstawowych (...), kierujących w stronę takich pytań, które stawiają filozofowie". Wydaje się, że odległość, jaka dzieli werystyczny zapis realnego doświadczenia od jego filozoficznej wykładni jest tak ogromna, że żaden wiersz nie zdoła jej przebyć bez bolesnego efektu własnej niemocy. I właśnie "niemoc" mowy, jej problematyczny status względem doświadczenia staje się tutaj punktem centralnym. W "Adoracji" Matywiecki określa z grubsza punkt wyjścia własnego pisania:
Wielbię świat, bo on nie chce być
wielbiony,
i wielbię słowo "świat", bo nie chce
znaczyć.
Dlatego mogę żyć i mówić.
W świetle tak określonej strategii właściwie niemożliwa jest pertraktacja między porządkiem doświadczenia i jego literackim zapisem. Dynamiczna i intelektualna siła paradoksów, w jakie wikła się podmiot próbujący określić swoje egzystencjalne położenie za pomocą literatury, napędza większość wierszy z tej książki, określa ich semantyczną motorykę i charakter wypowiedzi granicznej. Jak bowiem inaczej potraktować taką deklarację poety: "nie znam języków / nie wiem nawet czym jest mowa / dlatego tłumaczę / sobie wszystko". Zapis, powołujący figurę "poety-demiurga", który próbuje nazywać od nowa świat chaosu, wzywa czytelnika do aktywnego współtworzenia nowego porządku i hierarchii znaczeń. Ten nowy porządek powstać może jedynie za cenę ponownej refleksji historycznej i metafizycznej. Natomiast materiałem tej refleksji jest u Matywieckiego niewysławialny dramat anihilacji Boga i człowieka w piecach Auschwitz.
Nie znaczy to oczywiście, że nad poezją Matywieckiego unosi się jedynie odium doświadczenia negatywnego, zawsze tutaj językowo kamuflowanego. Warto natomiast czytać te wiersze w szerokim paśmie tradycji, którą wyznaczają chociażby takie nazwiska jak Paul Celan czy Emanuel Levinas, obecny w puencie pięknego wiersza (*** "czekałeś na kogoś") w dystychu: "nie umawiaj się z nikim / tylko spotykaj". Ten pozytywny program nowego przymierza między ludźmi i otaczającym ich światem określa sporo tekstów "Powietrza i czerni". Warto również czytać nową książkę Matywieckiego w kontekście jego wcześniejszych dokonań, zwłaszcza głośnego tomu "Ta chmura powraca".
O ile poetyka tekstów Matywieckiego zasadniczo się nie zmienia, o tyle projekt poetycki zmierza ku budowie całościowej narracji. Ostatni wiersz nowego tomu, zatytułowany "Marzenie o powieści", w jawny sposób określa ambicje tej twórczości. Chociaż Matywiecki operuje frazą skróconą, a poszczególne wiersze nie przekraczają objętościowo jednej strony, można spokojnie przeczytać je jako Księgę pisaną fragmentarycznie, żmudnie lepioną z zapisków tego jednego, niepowtarzalnego istnienia, które nie potrafi wypowiedzieć swojego sensu inaczej jak tylko poprzez migotliwą notatkę, domniemanie, przypuszczenie. Niepewność własnych sądów, znak rozpoznawczy tej poezji, oferuje czytelnikowi przygodę z własnymi przekonaniami. Z lektury wierszy Matywieckiego wychodzi się nieco zmienionym, bogatszym o świadomość, że - jak pisze poeta - "niewyrażalne jest modne", co z kolei na powrót zwraca uwagę w stronę nas samych i tego, co jesteśmy skłonni bezceremonialnie twierdzić. "Powietrze i czerń" nie pozostawia suchej nitki na łatwych wzruszeniach, jakimi wypełniamy własne życie. O tym również traktuje ta poezja:
od powtarzania słowa życie
nie chce się żyć
nawet ludzie nie zajmujący się słowami
czują banał słowa życie
ale żyją i mówią o tym
na wiele sposobów -
nawet kiedy milczą
w ten sposób pojmują
udrękę poezji
która nic innego nie mówi
i niczym innym nie żyje -
tylko słowem życie
Piotr Matywiecki, Powietrze i czerń
Kraków 2009, Wydawnictwo Literackie
