Ocaleni są zgubieni

Charlotte Rogan „Zgubieni”. To powieść o tym, co dzieje się z człowiekiem, kiedy pękają kulturowe ramy, a atawizmy prowadzą do unieważnienia reguł, których przestrzega się w świecie cywilizowanym.

09.09.2012

Czyta się kilka minut

Charlotte Rogan ubrała debiutancką powieść w kostium thrillera. W „Zgubionych” napięcie rośnie od momentu zatonięcia statku pasażerskiego i utrzymuje się do ostatniego akapitu. Jest więc katastrofa, morderstwo oraz związana z nimi intryga. Wokół tych zdarzeń rozwija się wielowątkowa opowieść o sumieniu i moralności – dla Alfreda Hitchcocka byłby to kapitalny materiał na scenariusz filmowy.

Pierwszoplanową bohaterką „Zgubionych” jest Grace Winter, 22-latka wywodząca się z angielskiej klasy średniej. W roku 1914 przyjdzie jej spędzić trzy tygodnie w łodzi ratunkowej dryfującej na otwartym morzu. Zanim się to stanie, Grace odbywa podróż poślubną – wraz z Henrym przez Atlantyk zmierzają w stronę Ameryki. Na ląd schodzi już jako wdowa – jej mąż zginął w odmętach, a ona sama trafia na ławę oskarżonych.

Inspiracją do napisania „Zgubionych” były dla Rogan autentyczne sprawy sądowe znalezione w starym podręczniku prawa karnego – historie, w których ocaleni z katastrof trafiali pod klucz za czyny popełnione w szalupach ratunkowych. W sprawie z 1841 r. Holmes, oficer pokładowy, znalazł się pośród czterdziestu osób w przepełnionej łodzi ratunkowej, po tym jak statek, którym płynęli, uderzył w górę lodową. Holmes zdołał opanować sytuację: dwanaście osób wyrzucił za burtę. Obrońca Holmesa utrzymywał, że w stanie wyższej konieczności prawo społeczne przestaje obowiązywać i ustępuje miejsca prawu ochrony samego siebie. Sąd skazał Holmesa na sześć miesięcy więzienia uznając, że nie przeprowadził losowania, które mogłoby wybrać, kto zostanie wyrzucony za burtę.

Sprawa z 1884 r. dotyczyła czteroosobowej załogi, która po zatonięciu statku spędziła ponad trzy tygodnie w lichej szalupie. Dziewiętnastego dnia dryfowania dwóch członków załogi, Dudley i Stephens, zamordowało chłopca pokładowego – dla reszty wycieńczonych ludzi jego ciało stało się pożywieniem. Tym razem sąd nie miał wątpliwości: głód nie może być usprawiedliwieniem zabójstwa.

Amerykanka Charlotte Rogan, późna debiutantka – studia w Princeton ukończyła w 1975 roku, a „Zgubieni” (2012) to jej pierwsza książka – pochodzi z rodziny o tradycjach marynistycznych; miłość do morza jest obecna w każdym niemal słowie jej prozy. Żywioł natury, jej łagodność i brutalność, stanowi tu alegorię istnienia ludzkiego. Ten obraz, niemiłosiernie w sztuce wyeksploatowany, ratują przed banalnością sensualny język oraz misterna konstrukcja narracyjna, przenikające się retrospekcje i introspekcje. Lektura „Zgubionych” porusza zmysły – czytelnik konfrontuje się z bezradnością wobec losu poprzez cielesność bohaterów, kruchość ich ciała, ból, łaknienie, spiekotę odbierającą siłę.

Charlotte Rogan w „Zgubionych” przygląda się chwili, w której człowiek walczy jak zwierzę o przeżycie. Kiedy pękają kulturowe ramy, a atawizmy prowadzą do unieważnienia reguł, których przestrzega się w świecie cywilizowanym. Autorka stawia bohaterów pod ścianą i zmusza do wyborów. Zachować niezależność i niezawisłość czy poddać się presji otoczenia? Myśleć tylko o sobie czy brać pod rozwagę los innych?

Ze spowiedzi Grace wyłania się galeria typów ludzkich, z którymi dzieliła ona dni wspólnej walki o przetrwanie. Jest przywódca i są poddani, posłuszni i krnąbrni, władczy i anarchistyczni, wierzący i ateiści. Każdy z nich w szalupie ratunkowej ma swoje pięć minut. Bilans: bohaterów jest mało, tchórzy więcej, większość pozostaje zachowawczo bierna. Uczynienie z Grace Winter przewodniczki po świecie przedstawionym jest bardzo celowym zabiegiem literackim. Łatwo znaleźć nić (wstydliwego) porozumienia z tą kobietą, która pod ciśnieniem nieodwracalnego losu zdolna jest w okamgnieniu odrzucić system wartości oparty na pojęciach dobra i zła.

Oryginalny angielski tytuł powieści, „Lifeboat” – łódź życia, daje szerszy horyzont interpretacyjny. Tytuł polski, „Zgubieni”, kładzie nacisk na ciemną stronę ludzkiej duszy, na tę chwilę, kiedy bycie w grupie okazuje się pułapką, a egoizm triumfuje nad humanizmem. Zgubieni nie są tutaj ci, którzy w katastrofie utonęli, lecz ci, którzy z niej ocaleli. Zgubieni poprzez samą okoliczność życia skazującego na wybory tragiczne, gdy zawsze ktoś zostanie wyrzucony za burtę.


Charlotte Rogan, Zgubieni przeł. Grażyna Smosna, Kraków 2012, Wydawnictwo Znak.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Dziennikarka działów Kultura i Reportaż. Biografka Jerzego Pilcha, Danuty Szaflarskiej, Jerzego Vetulaniego. Autorka m.in. rozmowy rzeki z Wojciechem Mannem „Głos” i wyboru rozmów z ludźmi kultury „Blisko, bliżej”. W maju 2023 r. ukazała się jej książka „Kora… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 38/2012