Co ma czynić szara obywatelka? Piszę tak nie dlatego, że chciałbym przemówić w imieniu kobiet; potrafią to zrobić lepiej i dobitniej niż ja. „Obywatelka” dlatego, że właśnie kobieta ma dzisiaj szczególne prawo do zadawania ważnych pytań wobec zagrożeń, jakie spotykają ideę obywatelstwa w Polsce. Idea ta polega, z grubsza rzecz ujmując, na chęci nie tylko do wypowiadania własnych racji, ale przede wszystkim do słuchania racji odmiennych niż moje. Dopiero w sytuacji takiej rozmowy, po rozważeniu różnych argumentów, można przejść do ustalania wniosków i stanowienia praw.

Gdy odmawia się rozmowy, a zatem gdy traci się zdolność do wysłuchania Drugiego – otwiera się drogę do wszelkiego rodzaju autorytaryzmów. Równowaga mówienia i słuchania, centrum i peryferii, przepisów prawa i religii oraz etyki – to podstawowe warunki, bez których społeczeństwo obywatelskie nie zaistnieje. Bez...