Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Lektura Barnesa pomogła przetrwać te dni, dając swobodny oddech i poczucie dystansu - jak kiedyś, w 1986 roku, pamiętny tom "Ludzie na moście".
Julian Barnes, rocznik 1946, jeden z pokolenia świetnych prozaików brytyjskich, do którego należą Martin Amis, Ian McEwan, Salman Rushdie i Kazuo Ishiguro, zdobył sławę trzecią (jeśli nie liczyć kryminałów publikowanych pod pseudonimem) swoją książką - "Papugą Flauberta", wydaną u nas w roku 1992, sześć lat po oryginale. Później przetłumaczono na polski kolejne, między innymi "Historię świata w dziesięciu i pół rozdziałach", "Jeżozwierza", "Pomówmy szczerze", a ostatnio "Arthura i George’a". "Nie ma się czego bać" to jego rzecz najnowsza, ogłoszona dwa lata temu.
Czym właściwie jest ta proza? Esejem o śmierci? Traktatem o (nie)istnieniu Boga? Historią rodzinną? Autobiografią? Dziennikiem lektur? Wszystkim po trosze. "(...) pisanie o śmierci ani nie umniejsza, ani nie potęguje strachu przed nią - zauważa w pewnej chwili autor. - Choć gdy ogarnia mnie gwałtowne przeczucie wszechogarniającej i przewidywalnej ciemności, staram się oszukać samego siebie, że istnieje przynajmniej jedna, tymczasowa korzyść. To nie jest kolejny typowy atak timor mortis, mówię sobie. To szukanie materiału do książki". A więc oswajanie odwiecznego lęku za pomocą literatury? Czyli - powtarzanie gestu równie odwiecznego?
Formułując kolejne sądy, Barnes natychmiast sam je podważa. Także ten o sztuce jako terapii. Jest powściągliwy, chłodny, powagę rozładowuje iście angielskim humorem. Co jakiś czas konfrontuje (zwykle mailowo) swój tok rozumowania ze starszym bratem, Jonathanem Barnesem, filozofem, znawcą presokratyków i Arystotelesa, wykładowcą w Oksfordzie i Genewie, ekscentrykiem hodującym lamy na francuskiej prowincji, i ten natychmiast wstawia kontrę. Tak jest zresztą od pierwszego zdania. "Nie wierzę w Boga, ale odczuwam jego brak" - pisze Julian. Poproszony o skomentowanie tej wypowiedzi Jonathan, nieprzejednany racjonalista i ateista, odpowiada jednym słowem: "Ckliwe".
Barnes z jednej strony odwołuje się do niezliczonych lektur, od Montaigne’a po Larkina, Zbigniewa Herberta czy Richarda Dawkinsa, i do biografii sławnych twórców, jak Ravel, Szostakowicz czy Somerset Maugham, ze szczególnym uwzględnieniem przedśmiertnej fazy ich życia, z drugiej zaś - opowiada swoją prywatną, intymną historię. Czytamy więc o jego dzieciństwie i trudnych relacjach z matką, o życiu, starości i śmierci rodziców - przy czym jest to równocześnie medytacja o pamięci i wyobraźni, o kształtowaniu obrazu przeszłości i jego zniekształcaniu. A pośród lektur miejsce pierwsze zajmuje "Dziennik" francuskiego pisarza Julesa Renarda (1864-1910), który po polsku znamy jedynie w wyborze.
Książkę Barnesa można czytać jako raport o stanie ducha mieszkańców świata postchrześcijańskiego - stąd na przykład pytania o współczesny odbiór sztuki powstałej kiedyś z religijnego natchnienia - o ich niepokojach i poszukiwaniach. Rodzinna tradycja wyrzeczenia się religii, którą opisuje autor, tych niepokojów nie usunęła. "Jeśli określam siebie jako ateistę w wieku dwudziestu lat i agnostyka w wieku pięćdziesięciu, to nie dlatego, że między tymi dwoma etapami życia zyskałem głębszą wiedzę, lecz jedynie dlatego, że w większym stopniu uświadomiłem sobie własną ignorancję".
"Nie ma się czego bać" tłumaczył Jan Kabat; książka miała też redaktora prowadzącego i redaktora merytorycznego. Mimo to sporo w niej błędów. Nie ma "pingwinów arktycznych" (s. 95), są tylko antarktyczne; Louise Colet, przyjaciółka Flauberta, nie była mężczyzną (s. 101); "»Symfonia« Haffnera" to oczywiście "Symfonia Haffnerowska" Mozarta (s. 283); i tak dalej. Dosyć to irytujące w przekładzie książki, w której tak ważne są kulturowe odniesienia. (Świat Książki, Warszawa 2010, ss. 320. Seria "Lemur".)
