Muzyka i wiara

Gdy przed czterema laty powstawał festiwal Misteria Paschalia, przyjmowaliśmy to z zainteresowaniem, ale też niedowierzaniem. Ryzykowne było i wpisanie imprezy w Triduum Paschalne, i tworzenie programu kameralnego, opartego na mistrzowskich interpretacjach bez sztucznej, promocyjnej pompy. Kto mógłby przypuszczać, że Misteria zaczną konkurować z najważniejszymi europejskimi festiwalami muzyki dawnej?.
Jan van Eyck, Ołtarz Gandawski (1426-27), fragment /
Jan van Eyck, Ołtarz Gandawski (1426-27), fragment /

Misteria Paschalia to prezentacja muzyki związanej z okresem Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy w mistrzowskich interpretacjach czołowych przedstawicieli wykonawstwa historycznego. Na Festiwalu występowali tak znakomici śpiewacy, jak Brian Asawa, Nancy Argenta, Roberta Invernizzi, Philippe Jaroussky, Maria Cristina Kiehr, Sonia Prina, Maria Grazia Schiavo, wśród instrumentalistów-wirtuozów: Pierre Hanta?, Richard Egarr, Pieter Wispelwey, a wśród zespołów, m.in. Europa Galante, Ensemble Organum, Arte dei Suonatori, Concerto Soave, The Orlando Consort, The Binchois Consort, Cappella della Piet? de' Turchini, Doulce Mémoire. Festiwal prezentował także cenionych mistrzów batuty: Antonia Florio, Fabia Biondiego, Richarda Egarra, Andrew Kirkmana, Denisa Raisin Dadre'a...

Pobożność Wielkiej Nocy

Tym, co w Misteriach cenię najbardziej, to wybór programu odzwierciedlający pobożność bardzo bliską naszemu przeżywaniu Wielkanocy. Właściwym odniesieniem jest tu wielka muzyka europejska, powstająca od późnego średniowiecza do schyłku baroku. Na festiwalu wykonywano religijne utwory: Scarlattiego, Pergolesiego, Caldary, de Majo, de Moralesa, Vivaldiego, Bacha, Boniniego, Capriolego, Sancesa, Frescobaldiego i innych. Ale festiwal dopełnia także idea cyklicznych prezentacji świeckich i religijnych. Ubiegłoroczna edycja zamykała trzyletni projekt wykonań kompletu suit Bacha, w tym roku kontynuowany jest cykl prezentujący motety i koncerty Vivaldiego. V edycję Festiwalu w 2008 r. rozpocznie trzyletni projekt Marca Minkowskiego i Les Musiciens du Louvre, prezentujący kolejno "Mszę h-moll" oraz obie Pasje Bacha. Rozpocznie się także kilkuletni projekt prezentujący opery Vivaldiego - pierwszym z prezentowanych dzieł będzie "Bajazet" w wykonaniu Europa Galante. Kolejne zaprezentuje Rinaldo Alessandrini ze swoim Concerto Italiano.

Dyrektor Artystyczny Festiwalu Filip Berkowicz buduje program każdej edycji, używając specyficznego klucza. Utwory łączy tematyka paschalna, a jednocześnie uwypuklona zostaje rola wielowiekowej tradycji opracowań tych samych motywów, ściśle sprzęgniętych z religią i liturgią. Pozwala to śledzić program przez pryzmat rozmaitych gatunków muzycznych: monodię gregoriańską, motety renesansowe, barokowe koncerty kościelne, kantaty, rozbudowane oratoria. Słowo jest tutaj ściśle powiązane z melodyką, harmonią i strukturą. Nie brak utworów świeckich, jednak ich radosny charakter koresponduje z atmosferą okresu. Festiwal jest głębokim ukłonem wobec tradycji muzycznego sacrum, z drugiej strony pokazuje w pewnym skrócie historię muzyki. Prezentowane są tu kompozycje o przeróżnym klimacie dźwiękowym i estetycznym. Odmienność ekspresji podkreślają różnorakie idee artystyczne i interpretacyjne. Konfrontacja ujęć odległych estetycznie i stylistycznie wskazuje, że dzieła wywodzą się z różnych kultur i języków: te same motywy widziane przez pryzmat katolickiej dewocji hiszpańskiej czy włoskiej ukazują swoje podobieństwa do naszej uczuciowości rodzimej, odbiegają już od wzorców francuskich czy - inaczej jeszcze rzecz ujmując - protestanckich. Festiwal jest zatem wiwisekcją tych skomplikowanych relacji: choć prezentowane utwory zawierają w sobie liczne napięcia i sprzeczności, w istocie zawsze się dopełniają.

Wybór kompozytorów i dzieł eksponuje liturgiczne i paraliturgiczne właściwości muzyki dawnej. Ilustruje ona bowiem także to, co się działo w samej liturgii - jej postępującą dramaturgizację. Festiwal uwidacznia motywy konstrukcyjne nabożeństw muzycznych - stąd część wykonań prezentowana jest w świątyniach. Wszystkie utwory akcentują rozbite na elementy narracyjne motywy Ogrójca, Ecce Homo, upadania pod krzyżem, ostatnich słów Chrystusa, Stabat Mater, złożenia do grobu... W takim kształcie Misteria Paschalia przybliżały obiektywną chorałową czystość wczesnych kompozycji, muzykę poddawaną surowej teorii reguł kompozycji, czy wreszcie i dynamiczną koncepcję utworów bazujących na skonwencjonalizowanych figurach retorycznych. W ten sposób Misteria Paschalia są formą przywracania zbiorowej pamięci, bo będąc refleksją nad tym, co muzyczne - stają się przestrzenią archeologii. Wydobyte z pieczołowitością, pozbawione patyny czasu dzieła - porażają mocą emocjonalnej bezpośredniości i mistrzowskim wykonaniem.

Tak też będzie i podczas zbliżającej się IV edycji festiwalu. Zainauguruje go Europa Galante pod batutą charyzmatycznego lidera zespołu - Fabia Biondiego. Ich nagrania rzuciły nowe światło na postrzeganie muzyki dawnej: uwspółcześnione, niezwykłe brzmienie, łamiące wykonawcze konwenanse - atakujące chropowatym dźwiękiem skrzypiec, zniekształceniami rytmów, improwizacjami, wahaniami i dowolnością - w połączeniu z gładkością głosów, ślizgających się w melizmatach i ariach - łamie autonomię słuchaczy, zmusza do aktywnego przeżywania. Przed rokiem muzycy prezentowali "Ges? sotto il peso della croce" de Majo, tym razem przedstawią polską premierę oratorium Alessandra Scarlattiego "La Santissima Annunziata". Wśród solistów usłyszymy m.in. znane już krakowskiej publiczności: Emanuelę Galli i Robertę Invernizzi.

15 świec

W Wielki Czwartek Europa Galante zaprezentuje "Stabat Mater" Luigiego Boccheriniego, okraszone dodatkowo instrumentalnymi dziełami mistrzów włoskiego baroku - Michele Mascittiego i Pietra Antonia Locatellego, a w zagęszczony symbolami czas wielkopiątkowy wprowadzi fenomenalny francuski zespół - Le Po?me Harmonique, prowadzony przez Vincenta Dumestre'a.

Francuski ensemble zaprezentuje m.in. "Tenebrae" Michel-Richarda de Lalande'a. Po ubiegłorocznych "Leçons de Tén?bres" Moralesa to znakomita okazja, by zmierzyć się z obdarzonym niespotykanym ładunkiem dramatyzmu i emocji muzycznego języka dziełem bezpośredniego spadkobiercy Lully'ego. De Lalande [pisze o nim obszerniej Dariusz Czaja - red.] był jednym z najważniejszych kompozytorów epoki Ludwika XIV, a w muzyce sakralnej jest bodaj najbardziej wpływowym i utalentowanym z twórców związanych z Chapelle­ Royale i Wersalem. Jego "Tenebrae" wpisują się w wielką barokową tradycję Ciemnych Jutrzni, ale w przypadku kompozycji de Lalande'a zachowała się tylko ostatnia z trzech "Lekcji", skomponowanych na każdy dzień Wielkiego Tygodnia. Napisane na sopran i basso continuo były przeznaczone dla obdarzonych wyjątkowym talentem wokalnym córek kompozytora. Słuchając poruszającej interpretacji Le Po?me Harmonique nie sposób nie wspomnieć o przeszywającej inteligencji wokalnej Claire Lefilliâtre, obdarzonej głosem, który bez trudu oddaje szeroką paletę dynamiczną i kolorystyczną. Lefilliâtre jest tak wokalnie przekonująca, że w pękającym w szwach od nadmiaru melizmatów tekście muzycznym uwiarygodnia zrównanie własnej śmiertelności ze śmiercią Boga. Melizmaty te wybuchają jak płomienie świec, a ich symbolika nie jest przypadkowa - ceremonii Jutrzni towarzyszył zwykle rytuał gaszenia 15 świec symbolizujących uczniów i trzy Marie.

Okazją do porównań dwóch różnych przetworzeń tego samego motywu będzie występ Le Concert Spirituel - innej słynnej formacji francuskiej. Artyści, znani z ekskluzywnych nagrań dla wytwórni Glossa, zawierających odkrywcze interpretacje dzieł Geoffroya, Charpentiera, Purcella, Haendla, a ostatnio także Destouches'a i Lully'ego - wystąpią pod dyrekcją Hervé Niqueta. Wykonają "Leçons de Tén?bres" na sześć głosów męskich i "Méditations pour le Car?me" - Marc-Antoine'a Charpentiera. Kompozycje tego mistrza wyobrażają indywidualną nutę na oddanie czysto egzystencjalnych i ontologicznych lęków, cierpień i zwątpień człowieka. "Lekcje" zabrzmią w niezwykłej oprawie Kaplicy św. Kingi w Kopalni Soli w Wieliczce. Będzie to okazja do samodzielnego kontemplowania uporczywych figur retorycznych symbolizujących cierpienie: następstwa półtonów, dźwięki wyrażające strącanie, słanianie się, omdlewanie lub też dramatyczne pauzy - będące figurami zamilknięcia.

Radość wielkanocną wyrazi Il Giardino Armonico - najsłynniejsza bodaj formacja włoska, która swoją drapieżną interpretacją "Pór roku" Vivaldiego zrewolucjonizowała rygorystyczne dotąd postrzeganie muzyki dawnej. Zespół pod batutą Giovanniego Antoniniego wystąpi z repertuarem obejmującym dzieła trzech wielkich mistrzów: Telemanna, Vivaldiego i Bacha. Natomiast monograficzny projekt poświęcony twórczości Vivaldiego - "Motetti e concerti II" zaprezentuje dzień później włoska grupa Accademia Bizantina, prowadzona od klawesynu przez Ottavio Dantonego. Muzycy za album z motetami Vivaldiego z Sandrine Piau otrzymali "Midem Classical Award 2007". Tym razem wystąpią z Sonią Priną, jedną z najwyżej notowanych w Europie alcistek, znaną ze wspaniałych interpretacji Haendla, Monteverdiego, Vivaldiego czy Rossiniego.

***

Festiwal w sposób widoczny ewoluuje w stronę barokowych wykonań oratoryjno-kantatowych. Obecność w Krakowie takich mistrzów jak Antonini, Alessandrini, Biondi, Florio czy Minkowski, decydując o kosmopolitycznym charakterze imprezy, daje też gwarancję muzyki godnej najpoważniejszych scen europejskich. Jednak najważniejszym osiągnięciem Misteriów jest jednak stworzenie oryginalnego połączenia namysłu towarzyszącego okresowi Wielkiego Tygodnia z mistrzowskimi wykonaniami wspaniałych kompozycji. Festiwal staje się w ten sposób czymś więcej niż estetyczną ucztą dla melomanów czy muzykologiczną dyskusją tytanów interpretacji.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
79,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]

Artykuł pochodzi z numeru TP 14/2007

Artykuł pochodzi z dodatku „Misteria Paschalia (14/2007)