Mundial 2018: mistrzostwo na hamulcu

Kiedy sędzia Nestor Pitana zagwizdał po raz ostatni, kiedy Francuzi skończyli się cieszyć, a Chorwaci płakać, dopadła mnie melancholia. Mistrzostwo świata zdobyła drużyna, która – choć potrafi – nie grała w piłkę.

15.07.2018

Czyta się kilka minut

Prezydent Emmanuel Macron triumfuje po zwycięstwie Francji na mundialu, Moskwa, 15 lipca 2018 / Fot. Alexei Nikolsky / Sputnik / AP / East News /
Prezydent Emmanuel Macron triumfuje po zwycięstwie Francji na mundialu, Moskwa, 15 lipca 2018 / Fot. Alexei Nikolsky / Sputnik / AP / East News /

Pytanie jest stare jak piłka nożna, a w gruncie rzeczy jeszcze starsze: ma tyle lat, co polityka albo sztuka wojenna. Wygrywać pięknie, czy wygrywać za wszelką cenę? Okazywać się lepszym od przeciwnika jakością argumentów, czy wyciągać z kapelusza rzekomego dziadka z Wehrmachtu? A może posmarować klingę trucizną i zatruć kielich wina? Zamurować bramkę, pozwalając rywalowi wytracić siły, a następnie wyprowadzić decydujący kontratak, ewentualnie w sytuacji minimalnego kontaktu z rywalem przewrócić się tak przekonująco, żeby sędzia musiał odgwizdać rzut wolny (dzięki takiemu dokładnie zachowaniu Griezmanna Francuzi zdobyli pierwszą bramkę w tym meczu)? A może zatrzymać ręką wychodzącą za boisko piłkę, jak zrobił to Thierry Henry osiem lat temu, dzięki czemu to Francuzi, a nie Irlandczycy pojechali na mundial w RPA? Chociaż tyle, że wprowadzenie podczas tego mundialu systemu sędziowskiej kontroli wideo pozwoliło ograniczyć prawdziwą plagę ostatnich lat: nurkowanie w polu karnym (w sprawie dzisiejszego karnego, mimo VAR, zdania są nadal podzielone…), ale i tak napięcie między pragmatyzmem a idealizmem unosi się nad światem futbolu ze szczególną intensywnością – na mistrzostwach świata w Rosji koncentrując się wokół drużyny, która zdobyła mistrzostwo świata, choć wedle zgodnej opinii ekspertów tworzące ją indywidualności (może poza duetem Pogba-Kante w środku pola i Kylianem Mbappe w meczu z Argentyną) nigdy nie ujawniły pełni ukrytego w nich potencjału.

Weźmy nawet dzisiejszy finał: tyle talentów ma Francja do rozgrywania akcji, a pierwszy gol padł po rzucie wolnym i samobójczym trafieniu Mandżukicia, drugi – po rzucie karnym, będącym efektem zamieszania wywołanego rogiem, który z kolei był efektem nie jakiegoś kunsztownego rozegrania, tylko dalekiego wykopu bramkarza Hugo Llorisa; dopiero trzeci padł z akcji, która mogła się podobać, choć równocześnie uosabiała prostotę metody Deschampsa: fenomenalne dalekie zagranie Pogby na dobieg do Mbappe, kocioł w polu karnym Chorwatów, atomowe uderzenie Pogby, który zdążył już znaleźć się przed chorwacką szesnastką. Kolejna bramka, tym razem Mbappe, była już wynikiem rzuconego ręcznika przez załamanych rywali. Gdyby nie błąd zdekoncentrowanego Llorisa kilka minut później, nie byłoby już o co grać.

O tym, jaki naprawdę był to mecz, najwięcej mówiły statystyki z pierwszej połowy: najczęstsza kombinacja mistrzów świata to długa piłka od bramkarza do napastnika Oliviera Giroud; najszybszy sprint należał do 33-letniego konusa Modricia, nie zaś do nastoletniego atlety Mbappe. Francja, choć zdobyła aż cztery bramki, konsekwentnie prezentowała futbol reaktywny. W piłkę próbowali grać, na wiele zresztą sposobów, Chorwaci. Mistrzowie świata? Ich środkowy napastnik przez ponad pięćset minut gry (wystąpił w siedmiu meczach) nie oddał na bramkę rywali ani jednego celnego strzału. Nie z goli był, jak widać, rozliczany.


Czytaj także: Michał Okoński: Kto nie dotknął piłki ni razu


W sporze, co się tak naprawdę liczy: futebol d’arte czy futebol de resultados, stanowisko obecnego trenera reprezentacji Francji Didiera Deschampsa jest jasne nie od dziś. W fascynującej skądinąd rozmowie ze swoim mentorem, wieloletnim trenerem i wychowawcą z Nantes Jean-Claudem Suadeau, odbytej w jednej z marsylskich restauracji nad butelką przywiezionego z Prowansji rose i opublikowanej przed laty na łamach „France Football”, stawia sprawę zdecydowanie: „Przyjemność daje tylko sukces”, a na uwagę swojego interlokutora, że ten sukces, o którym mówi, nie trwa wiecznie i że choć w pierwszej chwili wydaje się tak potężny, ostatecznie okazuje się nietrwały, odpowiada, że jego przyjemności wcale to nie zmniejsza. „Pamiętam okropne mecze, w których radość wygrywania była ogromna, choć samo granie w nich nie dawało żadnej frajdy. Grać dobrze i niczego nie wygrać? O nie, kompletnie mnie to nie interesuje”. To chleb powszedni ligi włoskiej, dodaje Deschamps, który spędził kilka lat kariery piłkarskiej i trenerskiej w Turynie i który uważa, że wszystko, co ważne w piłkarskiej taktyce, przychodzi z Włoch (czyżby miał na myśli catenaccio?), prowokując skazaną z góry na porażkę uwagę Suadeau, że jego zdanie jest całkowicie odmienne: „W dzisiejszej przegranej znajduję mnóstwo elementów, które pozwolą mi wygrać jutro. Ty żyjesz chwilą, ja patrzę dalej”.

Uwaga Suadeau jest skazana na porażkę, bo historia mistrzostw świata uczy, że jutro nie nadchodzi. Nawet przed dzisiejszym meczem: dwie najlepsze drużyny narodowe w historii futbolu, Węgrzy z 1954 roku i Holendrzy z 1974 roku, przegrały pojedynki finałowe z będącymi wówczas uosobieniem pragmatyzmu Niemcami. Ewoluuje zresztą również samo pojęcie piękna: kiedy w połowie XIX wieku na polach przed angielskimi szkołami tworzyły się zasady gry w piłkę nożną, podania uchodziły za coś niegodnego mężczyzny, a liczył się tylko samotny drybling na bramkę przeciwnika; dziś wizjonerskie zagrania do kolegów Belga de Bruyne zachwycają nas na równi z kiwką jego kolegi z reprezentacji Hazarda. Kto wie, może przyjdzie czas, w którym metody, za pomocą których Didier Deschamps poprowadził Francuzów do mistrzostwa świata, także uznamy za piękne?

Idealista odpowie: oby nie. A o tym, jak silny wciąż we współczesnej piłce jest głos idealistów, najwięcej powie narastająca z każdym kolejnym meczem mundialu fascynacja Luką Modriciem – w ostatnich dniach przybierająca wręcz rozmiary kampanii na rzecz przyznania filigranowemu Chorwatowi Złotej Piłki – miana najlepszego gracza turnieju, którego się ostatecznie doczekał.


Czytaj także: Michał Okoński: Modrić, chorwackie serce


W rozmowie Deschamps-Suadeau dawny nauczyciel mówi uczniowi, że przyszłość piłki nożnej leży w drugiej linii, czyli dokładnie tam, gdzie biega Modrić. W tym punkcie uczeń przyznaje oczywiście rację, choć na boisku modyfikuje swoją odpowiedź. W jego drużynie artysta piłki, jakim z pewnością jest chorwacki rozgrywający, jeśli znalazłby miejsce, to za cenę wyrzeczenia się artyzmu. Podział obowiązków w grającym dla Deschampsa duecie środkowych pomocników jest jasny. N’golo Kante odpowiada za rozbijanie akcji rywali (i jest w tym oczywiście najlepszy: jeśli spojrzeć na listę zawodników z największą liczbą wślizgów i przechwytów na mecz, zostawia wszystkich mundialowych rywali daleko za sobą, nawet jeśli dziś zagrał wyraźnie słabiej), a Paul Poga za jak najszybsze przenoszenie akcji pod ich bramkę (i również nie ma sobie równych: gdy spojrzeć na zasięg jego błyskawicznych podań i dryblingów, ustępowali mu nawet wspomniani Belgowie, Hazard i de Bruyne; podanie w akcji, którą dziś rozpoczął i zakończył, było najlepszą ilustracją). Tu już nie chodzi o myślenie z fantastycznej skądinąd anegdoty o rozmowie kolumbijskiego trenera Francisco Maturany, który skarżył się swojemu argentyńskiemu koledze, prowadzącemu mistrzów świata z 1978 r. Cesarowi Luisowi Menottiemu, że rozgrywający jego drużyny Carlos Valderrama głównie spaceruje po boisku („Doskonale – miał odpowiedzieć Menotti – będzie miał więcej czasu na myślenie”) – tu chodzi o przygotowanie fizyczne i szybkość. „Myślenie w piłce stało się niemodne” – skomentował na łamach „Guardiana” inny Argentyńczyk, mistrz świata z 1986 r. Jorge Valdano. – Albo inaczej: jedyną osobą, której pozwala się na luksus myślenia, jest trener”.

O czym myślał Didier Deschamps, kiedy sięgał po mistrzostwo świata w meczu, w którym rywale wcale nie byli gorsi, a pierwsze gole dla jego drużyny zostały właściwie sprezentowane? Czy przejmował się opiniami, że serca kibiców całego świata były z drużyną z kraju wielokrotnie mniejszego (liczba ludności: nieco ponad cztery miliony przy ponad sześćdziesięciu sześciu milionach Francuzów), o nieporównywalnej pozycji ekonomicznej, historii, kapitale kulturowym etc.; drużyną, która wywalczyła sobie ten finał uczestnictwem w trzech dogrywkach, przebiegając przed nim o sto szesnaście kilometrów więcej niż jego piłkarze? Powtarzał przypisywaną Horacemu frazę „Ludek mnie wygwizduje, lecz ja sobie brawo biję, w domu skrzyni uchyliwszy wieka”?

Zapewne to właśnie jest przyczyna, dla której trudno mi wzbudzić w sobie entuzjazm w związku z francuskim sukcesem. To znaczy owszem: widzę i doceniam jego znaczenie społeczne. Zauważam zmianę, jaka dokonała się w tej drużynie w ciągu ostatnich lat, zwłaszcza że pamiętam skandal, jaki wybuchł podczas mundialu w RPA, kiedy zbuntowani piłkarze któregoś dnia przerwali trening i wsiedli do autokaru. Pamiętam o podziałach w tej drużynie, pamiętam o nieśpiewanej przez niemałą jej część Marsyliance. Widzę, jak te podziały się zacierają, jak – mimo całkiem jeszcze niedawnych przecież uwag polityków w stylu Jean-Marie Le Pena – trójkolorową reprezentację współtworzą zawodnicy dorastający w banlieus pod Paryżem czy Lyonem, dzieci imigrantów, które z futbolu uczyniły najlepszą ścieżkę integracji (o tym, jak bardzo potomkowie uchodźców wzbogacili nasz kontynent, mówią przypadki wielu innych reprezentacji, zwłaszcza Belgów, którzy na mundialu w Rosji zdobyli trzecie miejsce; również drużyna angielska byłaby bez nich o wiele uboższa). Zarazem: we francuskim sukcesie widzę przede wszystkim triumf pragmatyzmu, z jakim trener tej drużyny w każdym kolejnym meczu skupiał się na zniwelowaniu silnych stron rywali. W gruncie rzeczy obecność w loży honorowej aspirującego do roli jednego z przywódców Unii Europejskiej prezydenta Macrona dopełnia tylko ten obraz.

POLECAMY: MUNDIAL 2018 W SPECJALNYM SERWISIE "TP"

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Dziennikarz, redaktor wydań specjalnych i publicysta działu krajowego „Tygodnika Powszechnego”, specjalizuje się w pisaniu o piłce nożnej i o stosunkach polsko-żydowskich, a także w wywiadzie prasowym. W redakcji od 1991 roku, był m.in. (do 2015 r.) zastępcą… więcej