Kłopotliwy Jacob Zuma

Wieści o kontrakcie płytowym dla 76-letniego polityka pojawiły się pod koniec 2018 r. Władze Durbanu, największego miasta prowincji KwaZulu/Natal, rodzinnych stron Zulusa Zumy, zaproponowały byłemu prezydentowi, by nagrał płytę z pieśniami z czasów walki z apartheidem, partyzantki i rewolucji. „Te pieśni mówią nam, jacy byliśmy i kim jesteśmy, opowiadają o naszej stuletniej walce o wolność. Jeśli nie zachowamy ich dla potomności, zostaną zapomniane, a wraz z nimi pamięć o naszej przeszłości i o nas samych” – tłumaczył Thembinkosi Ngcobo, szef wydziału parków, rozrywki i kultury w durbańskim ratuszu, a także działacz Afrykańskiego Kongresu Narodowego. „Rozumiemy i popieramy troskę, by chronić przed zapomnieniem stare pieśni wyzwoleńcze – powiedział na to opozycyjny Sojusz Demokratyczny. – Ale dlaczego do nagrania płyty wybrano akurat Zumę?”. Opozycję oburzał także koszt całego przedsięwzięcia – prawie półtora miliona dolarów – oraz fakt, że pieniądze miały pochodzić z budżetu ratusza, czyli z kieszeni podatników.

Thembinkosi Ngcobo przyznał, że wybrał Zumę, bo jako były bojownik o wolność, więzień polityczny i towarzysz Nelsona Mandela, będzie wiarygodniejszym wykonawcą pieśni partyzanckich i rewolucyjnych niż współcześni muzycy, a w dodatku w śpiewie i tańcu wcale im nie ustępuje. „Nikt nie śpiewa tak jak on, przerasta innych talentem – tłumaczył Ngcobo. – Przyznają to nawet jego najgorsi wrogowie”.

Śpiewający partyzant

Zuma rzeczywiście ma za sobą piękną przeszłość. Jako nastolatek przystał do Afrykańskiego Kongresu Narodowego i podjął walkę z apartheidem, ustrojem rasowej segregacji, jaki obowiązywał w Południowej Afryce w latach 1948-1990 (wcześniej rasistowskie porządki obowiązywały, ale nie były wyniesione do rangi ustroju państwowego). Za działalność wywrotową został skazany na 10 lat więzienia, które odsiadywał na wyspie Robben, razem ze skazanym na dożywocie Nelsonem Mandelą. Potem wyjechał z kraju, by na wygnaniu tworzyć partyzantkę. Został szefem partyzanckiego wywiadu i służb bezpieczeństwa. W 1990 r., po uwolnieniu Mandeli i zniesieniu apartheidu, Zuma wrócił do kraju jako pierwszy z politycznych uciekinierów. Po pierwszych wolnych wyborach, w 1994 r., w wyniku których czarnoskóra większość i Afrykański Kongres Narodowy przejęli władzę w Południowej Afryce, wszedł z kolei do rządu rodzinnej prowincji KwaZulu/Natal, a także został członkiem partyjnej elity. W 1999 r. został wiceprezydentem, a 10 lat później prezydentem Południowej Afryki.

Na partyjnych i państwowych uroczystościach popisywał się tańcem i śpiewem, poczuciem rytmu i barwą głosu. Pod tym względem faktycznie nie miał sobie równych wśród kongresowych przywódców. Zasłynął zwłaszcza z wykonania barytonem swojej ulubionej pieśni partyzanckiej, „Dajcie no mi tylko mój karabin maszynowy”. Miała się ona, rzecz jasna, znaleźć na płycie, zamówionej u Zumy przez durbański ratusz.

Nadgorliwy urzędnik

Ngcobo twierdzi, że pomysł, by namówić Zumę na nagranie, przyszedł mu do głowy już 2-3 lata temu. Pod koniec zeszłego roku przedstawił pomysł Zumie, a ten się chętnie zgodził. Płyta miała zostać zarejestrowana w wersji koncertowej, a byłemu prezydentowi w roli „chórku” mieli towarzyszyć muzycy z zespołu Ladysmith Black Mambazo, którzy przed laty towarzyszyli Paulowi Simonowi przy nagraniu płyty „Graceland” i w późniejszej trasie koncertowej. Sesje miały się zacząć w kwietniu, a płyta znalazłaby się w sklepach pod koniec roku.

Zamiast uznania spotkał się jednak z krytyką. Gazety i opozycja zarzuciły mu, że trwoni publiczne pieniądze na głupstwa, zamiast wydać je na sprawy naprawdę potrzebne mieszkańcom Durbanu. Oskarżono go nawet, że ratusz chce podpisać z Zumą kontrakt, by zapewnić mu pieniądze na pokrycie kosztów procesów sądowych o korupcję, kumoterstwo i nadużywanie prezydenckiej władzy dla prywaty. Ngcobo bił się w piersi i przysięgał, że za nagranie Zuma nie weźmie grosza. W końcu do akcji wkroczyło sama burmistrz Durbanu, Zandile Gumede, przyjaciółka i polityczna stronniczka Zumy, która obwieściła, że ratusz żadnej płyty nagrywać nie będzie. Wszystko za późno. O byłym prezydencie zrobiło się głośno, a rozgłos znów miał posmak skandalu.

Skorumpowany prezydent

Jako państwowy dygnitarz Zuma zawsze miał kłopoty z rozróżnianiem, co publiczne, a co jego własne. Już jako wiceprezydent wdał się w korupcyjny skandal przy rządowych zamówieniach zbrojeniowych. Jeden z jego najbliższych doradców finansowych został wtedy skazany na więzienie. Zuma stracił tylko posadę wiceprezydenta, bo prezydent Thabo Mbeki wyrzucił go z pracy. Afera została jednak zamieciona pod dywan, bo Zuma zemścił się na Mbekim, dokonał pałacowego przewrotu i w 2008 r. zmusił go do ustąpienia na rok przed upływem prezydentury. Rok później sam został prezydentem.

Jego panowanie zapisało się w historii jako czas powszechnej korupcji, kumoterstwa, prywaty, bałaganu i dyletanctwa. Pod jego rządami partia Mandeli, z ugrupowania kojarzonego z walką o wolność, zaczęło się kojarzyć z karierowiczostwem, pazernością i złodziejstwem. Obawiając się, że Zuma pogrąży Kongres, towarzysze partyjni zmusili go do ustąpienia, jak niegdyś on Mbekiego – na rok przed końcem kadencji. Cyryl Ramaphosa, który zastąpił Zumę na stanowisku prezydenta, mówi dziś o panowaniu Zulusa jako o „zmarnowanej dekadzie”.

Czytaj także: Wojciech Jagielski o wymuszonej dymisji Jacoba Zumy

Za mniej więcej sto dni, na początku maja, Południowa Afryka znów wybierać będzie nowe władze. Afrykański Kongres Narodowy znów jest faworytem (już nie tyle z powodu dawnych zasług, co słabości opozycji), ale jeśli zdobędzie mniej głosów niż dotychczas (zdobywał zwykle około dwóch trzecich), może to się okazać początkiem końca kolejnego ruchu wyzwoleńczego, który przejąwszy władzę przerodził się w pospolitą partię, kierującą się wyłącznie żądzą władzy i przywilejów.

Skrępowany następca

Ramaphosa zapewnia, że do tego nie dopuści: wypleni korupcję, która jak rak przeżarła południowoafrykańskie państwo, a pod jego kierownictwem Afrykański Kongres Narodowy przypomni sobie dawne ideały. W przekonywaniu rodaków przeszkadza mu jego poprzednik, Zuma, który usunięty z urzędu wcale nie przeszedł na polityczną emeryturę, ani nie zniknął z publicznej sceny. Mieszkańcy Południowej Afryki przypominali sobie o nim głównie wtedy, gdy musiał się stawiać na kolejne rozprawy w sprawach o korupcję i nadużywanie władzy dla prywaty. Ramaphosa powołał nawet specjalną komisję śledczą, która bada sekrety zawłaszczenia państwa i gospodarki przez podejrzanych przedsiębiorców, którzy oblegali Zumę za czasów jego panowania. Wznowiony został proces w sprawie afery zbrojeniowej.

Pod koniec roku zwolennicy Zumy wpadli na pomysł, by w maju kandydował na posła albo przynajmniej włączył się w kampanię wyborczą Kongresu.  W grudniu Zuma założył sobie twitterowe konto i zaczął udzielać się w tzw. mediach społecznościowych. W partyjnych władzach ma wciąż wielu zwolenników, którzy za jego panowania porobili kariery i zbili majątki. Ramaphosa musi się z nimi liczyć.

Polecamy: Strona świata - specjalny serwis "TP" z reportażami i analizami Wojciecha Jagielskiego