Piotr Mucharski: Czy w Pana dzieciństwie pojawił się w domowych rozmowach temat strachu, o którym pisze Pan w ostatniej książce?

Jan Tomasz Gross: Nie, nigdy.

Ojciec uratował się podczas wojny dzięki Mamie. Nie dzielił się traumą?

Miał oczywiście w sobie skrywany niepokój wynikający z żydowskiego pochodzenia, jednak tragedie osobiste związane z wojną bardziej dotyczyły Mamy. Ze strony Ojca zginął jeden z jego braci wraz z rodziną, gdzieś daleko na Ukrainie. Inni przeżyli. Swoją matkę wyciągnął w ostatniej chwili z pociągu deportacyjnego, który stał już na dworcu we Lwowie... Potem opiekował się nią i chronił w Warszawie. Po Powstaniu została zabrana z Pruszkowa do Ravensbrück i tam zginęła.

I to był los nie dość tragiczny? Co zatem przeżyła Pańska Matka podczas...