DRUGI DZIENNIK PILCHA

Nie ma się co zrażać, trzeba próbować dalej, trzeba trenować, braki talentu nadrabiać pracowitością, pisać, dużo pisać, przepisywać, czytać na głos, uważnie słuchać bredni, które się napisało,...

15.10.2012

Czyta się kilka minut

 / Fot. Andrzej Dudziński
/ Fot. Andrzej Dudziński

...może kiedyś się uda, może nawet kiedyś Horubała na szersze jakieś wody wypłynie?

21 września | Niechże Horubała sam z rzeczywistością twarzą w twarz staje. Już próbował, rezultaty – takie, jakby nie próbował. Niech ponawia próby, w końcu nawet autorzy – bądźmy mili – dolnej strefy stanów średnich na powagę się wybijali. Z powodu choroby nie pamiętam, czy powieści Horubały nie dałem rady czytać, bo były nudne czy tylko źle napisane, ale „stawanie twarzą w twarz” i „poważne branie się do rzeczy” było tam na pewno. Horubała nie w ciemię bity, wie, czym kaczka wodę pije, wie, że stawka na powagę łatwiej przejdzie, pełne zażenowania milczenie nieraz da się wziąć za gorzką, przejmującą ciszę. Cóż z tego, że są szkolne błędy? Ale tematyka, towarzysze, tematyka jakże doniosła!

Toteż nie ma się co zrażać, trzeba próbować dalej, trzeba trenować, braki talentu nadrabiać pracowitością, pisać, dużo pisać, przepisywać, czytać na głos, uważnie słuchać bredni, które się napisało, korygować je bez litości, może kiedyś się uda, może nawet kiedyś Horubała na szersze jakieś wody wypłynie? Głowa do góry!

Pisaniem (nawet ćwiczebnym) kryłbym też nieco okoliczność, że nie chodzi o żadną literaturę narodową, ale o przemeblowanie sceny literackiej, o takie mianowicie jej przemeblowanie, by Horubała et consortes jak nie wyszli do przodu, to przynajmniej jako tako widoczni się stali. Widoczni – ma się rozumieć – w odpowiedniej kolejności. Horubała z przodu... Ho! ho! ho! Usiadł przed nim Wildstein (bo usiadł, i to usiadł – powiedziałbym – bezapelacyjnie). Coś takiego! Zasłonięty, a może wręcz we własnym mniemaniu zdegradowany Horubała z miejsca mu szpilę: „Nie ma Wildstein lekkiego pióra, oj nie ma!”. Od Wildsteina mnie dzielą wieki świetlne, ale czy Horubała naprawdę nie widzi, jak rozpaczliwie bywa śmieszny?

22 września | Już wiedzą (chwalebna samoświadomość), że sami siebie wyżej, niż są – a wysoko nie są – nawet za włosy nie wyciągną – teraz walczą o stołki (stołki w ich mniemaniu są wszędzie); kiedyś mieli telewizję, teraz chcą mieć literaturę. Nie będziecie jej mieć. Ale jest pośród was wart uwagi poeta, czytajcie go uważnie, pisać jak on nikt z was nie da rady, tym bardziej – zamiast z faryzejską troską pochylać się nad rzekomo trawioną przez gangrenę groteski literaturą polską – czytajcie Janka Polkowskiego. Za trudny? Jak za trudny, jak na granicy hermetyzmu, to uważać trzeba, czy aby młodych – jak kiedyś Gombrowicz – do realizmu nie zraża.

Obłąkańczą swą koncepcję (mimo iż jej obłąkańczość swego czasu z morderczą precyzją wykazał mu Zbigniew Mentzel), jakoby Gombrowicz swą zgubnie magnetyczną twórczością i swoimi zgubnymi naukami udaremnił w Polsce realizm – Horubała jeszcze raz przywołuje. Po co? Zapewne lubi swe pomysły. Przyszedł szkodnik i wybił ludziom z głowy realizm? Raczej na odwrót, ale mniejsza o to. Swoją drogą, gdyby nawet, to jak? Jak facet, którego w latach 50. czytały w kraju trzy osoby, w latach 60. – siedem, i na którego nastała w latach 70. dość dziwaczna – nic nie mająca wspólnego z porządnym czytaniem (o rozumieniu szkoda gadać) jego, notabene dalej nieobecnych, dzieł – moda. Jak taki facet cokolwiek blokował czy nie blokował?

Realizmu nie uszkadza i nie likwiduje groteska czy inna fantastyka, realizm niszczy realizm; dokładniej: prawdziwy realizm poważnie uszkodzić może tylko fałszywy realizm, szkody poczynione przez socrealizm są w tej mierze do dziś niepowetowane. W Paryżu szalał egzystencjalizm i teatr absurdu, a myśmy z okopów socrealizmu się wydobywali, nie realizmu prawdziwego pragnęliśmy, a całkowitego z jakiegokolwiek realizmu detoksu. Eksperymentu pragnęliśmy, kafkowskiego efektu, kantorowego – wtedy – happeningu, i awangardy wszelkiej. Słowo „realizm”, odpowiednio na dodatek spaskudzone przez szkołę, złą miało nadal passę. Autorzy reżymowi (Machejek, Hołuj, Bratny, Żukrowski, Kawalec itp.) z natury ideologii mieli się za realistów, realizm dalej zalatywał socem, ze słowa „realizm” bolszewicki fetor buchał, zapachu tego usunąć nie byli w stanie nawet co się zowie realiści: Dąbrowska, Iwaszkiewicz, Filipowicz, Jan Józef Szczepański...

Gdzie tu Gombrowicz? Chyba w głowie Horubały! Gombrowicz tak samo blokował polskim autorom dojście do realizmu, jak ja Horubale blokuję drogę do kariery i spełnień. Owszem, do mojego oferującego felietonową sieczkę straganu stoi niepomiernie większa kolejka, niż by stała do oferującego powagę i głębię kiosku Horubały, ale on nawet kiosku nie ma. Chciałby, ale nie ma, więc twierdzi, że jest ponad kioskiem, iż duch jego jest ponad wszelkie kioski.

Lenistwo połączone z wybraństwem przynosi opłakane skutki. No bo skoro jestem pod specjalną opieką, a ziemskie przeszkody się mnożą, to co to jest? Próba? Ile może trwać próba? Jak długo jeszcze? „Zaczynamy w życiu czuć się niedobrze i w końcu dążymy do ustanowienia republiki islamskiej?” – Michel Houellebecq (dodałem pytajnik, bo choć fraza pasuje, nie podzielam jej. Nie przepadam też za MH. Ale go doceniam. A nawet za umiejętność życia w lodowatych krainach – by to przetrwać, ma słynną kurtkę – swoiście go podziwiam).

23 września | Może moja głębia nietęga, faktycznie za dużo ludzi mnie czyta. Ale to, że Horubały nikt nie czyta, nie bierze się z faktu, że jest aż tak głęboki, bierze się to z faktu, że jest aż tak nijaki. Typowy autor niekonieczny, jest – to jest, nie byłoby go – nikt by nie zwrócił uwagi.

Byłbym przeto ostrożniejszy. Wyłażąc z takiej bezbarwności, nie przybierałbym zbyt skwapliwie surowej pozy Papieża czy wręcz Eklezjasty Krytyki Literackiej, bo efekt jest groteskowy. Starałbym się coś zrobić. Daję teraz Andrzejowi Wszystko Marność Horubale odrobinę rozgłosu, dopiero to jest marność, ale rzecz tak mu obca, że kto wie? A nuż go zainspiruje? O ile w ogóle zauważy, że daję mu szansę. Tak czy tak, coś zrobić trzeba, wielki dzwon już bije, pięćdziesiątka mija, tak jak jest, daleko się nie ujedzie. Nawet na naszych plecach. Niechaj Horubała pamięta: ignorując jego żenujące paranoje, obróciliśmy zarazem ku niemu spojrzenie nasze, obróciliśmy je nie na mgnienie, ale na dobrych kilka chwil, uczyniliśmy to wszakże nie po to, by Horubała z dumy pękał, chełpił się i po korytarzach tryumfalnie ganiał, ale by rękawy zakasał! Nie ustajemy w zachętach. W sumie dlaczego? Ponieważ tylko trudne, a bardziej jeszcze niemożliwe rzeczy godne są uwagi.

24 września | Głębia nie jest literaturze do zbawienia niezbędnie konieczna. Może pojawić się bezwiednie, intencjonalnie niech Bóg broni. Pisarz chce napisać coś ciekawego, grafoman coś głębokiego.

25 września | Ja mówię: pomieścimy się wszyscy, pozwólcie każdemu robić, co chce. Horubała mówi: Pilch jest szkodnikiem, Pilch niszczy realizm, Pilch kompromituje poważną literaturę, ściągając ją na poziom felietonu (podnoszę felieton do poziomu literatury), Pilch kompromituje nawyk lektury, sprowadzając go do wymiaru rozrywki i niezobowiązującego pożerania makaronu słów – zarzut niezrozumiały. Jak chcesz nieszczęśniku, by przestali żreć mój makaron, ugotuj im coś lepszego, banalne to zadanie jest niewykonalne: nie masz pojęcia o gotowaniu. Wchodzisz do kuchni, zakładasz fartuch, stawiasz czajnik na gazie i zaczynasz szukać podsłuchów, faktycznie na elitarną możesz liczyć klientelę... Faktu, że nie umiesz gotować, nie łączysz z okolicznością, że mało kto się u ciebie stołuje, to, że mało kto się u ciebie stołuje, łączysz ze spiskiem. Do końca życia będziesz szukał podsłuchów i nigdy nic dobrego nie upichcisz, braknie ci czasu, w desperacji spróbujesz zostać teoretykiem pichcenia, kolejna klęska. Żeby z głodu nie zdechnąć, ukradkiem żarł będziesz mój makaron.

Dawne nawyki, dawne sezony czytania były wspaniałe, a teraz nastał sezon czytania Pilcha – jakiż upadek! Na pewno? A nie polega czasem ten upadek na tym, że nastał sezon czytania Pilcha, zamiast sezonu czytania Horubały? Na pewno nie? A nie traci czasami Horubała sił na układanie Wielkiej Polskiej Współczesnej (porównywalnej z „Przedwiośniem”) Powieści? Nie? Nie próbuje z godną lepszej sprawy ambicją zaspokoić własnych postulatów? Nie? To bieda, jak Horubała sam siebie nie zaspokoi, kto to uczyni? A skąd te wypieki? Skąd ten rumieńczyk? Raczek spieczony? „O krasnalu Hałabało”, jakże robaczywe jest twoje serduszko! Oczywiście, że i twój sezon może jeszcze nadejść, w ostateczności twoich dzieł za grobem zwycięstwo. Dobrze by jednak było napisać je wprzódy.

26 września | Nadziei na męczeństwo sobie nie robię, choć zajadłość Horubały zastanawia. Mimo wszystko sądzę, że jest konsekwencją niedostatku technicznego. Zajadłość trawi go upiorna, ale jakby umiał, napisałby lepiej. Tak czy tak, złość skrajna i przez to w nieunikniony sposób obosieczna. Było trochę poczekać, pedału furii nie dociskać do dechy, aranżację dać skoczną (to zawsze wzmacnia egzekucję), za coś jednak mnie pochwalić (zaznaczyć np., że nie kradnę) – jednotonowa, nieprzerwana i totalna negacja osłabia wiarygodność. Horubała niejednego ucieszy, nie przekona nikogo – na to jest za płytki. Chciał mnie definitywnie sponiewierać, użył środków tak karykaturalnych, że cały pogrzeb na nic. Gorzej: nieudolnie naszykowana przez Horubałę kaźń – porządnego paszkwilu też nie uklici – tak mnie ożywiła, taką sprawiła mi uciechę, że ho, ho! Horubała jakby wiedział, wolałby moje zdjęcie do zejścia emulsji całować, niż brać się do jadowitego pisania. Nawiasem: jadowitość jest dobra, ale nie może być na wierzchu.

27 września | Nie tylko z racji upodobania do kwiecistych refrenicznych fraz powtarzam raz jeszcze: ja w fundamentalnych – gdy wiadomo, kto kategorie fundamentalności ustala – konkurencjach nie staruję. Oczywiście czytany jestem różnie, ale za sposoby jego czytania autor odpowiedzialny nie jest. Więcej, ja nie tylko nie chcę „twarzą w twarz stawać”, ja na zgubny dodatek chcę, by „zdania mi się perliły”, chcę mieć „dowcipne słowotoki”; chcę być „sympatyczny i przymilny”, i gdybym się go nie bał, gdyby nie jego pałające powagą śmiertelne – nieśmiertelne spojrzenie, gdyby nie surowość zajętego sprawami wagi najdonioślejszej działacza kulturalnego najwyższego szczebla, gdyby nie pokryta bliznami po bojach z komuną czaszka – przymilałbym się i do Horubały. Niestety to ucieleśnienie cnót, ten straszliwy toczący czarną pianę mąż budzi – tak jest – odruch eskapizmu. Nie tylko we mnie. Prawdę powiedziawszy, na widok Horubały spier... każdy.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Pisarz, dramaturg, scenarzysta, felietonista „Tygodnika Powszechnego”, gdzie pracował do 1999 r. Laureat Nagrody Literackiej Nike oraz Nagrody Fundacji im. Kościelskich. Autor przeszło dwudziestu książek, m.in. „Bezpowrotnie utracona leworęczność” (1998), „… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 43/2012