Zmarł Leszek Kołakowski

Zmarł Leszek Kołakowski, Autor i Przyjaciel Tygodnika, myśliciel, laureat Medalu św. Jerzego w roku 2006. Miał 82 lata.

17.07.2009

Czyta się kilka minut

Leszek Kołakowski / fot. Tomek Sikora /
Leszek Kołakowski / fot. Tomek Sikora /

Leszek Kołakowski (ur. 23 października 1927 r. w Radomiu, zm. 17 lipca 2009 r. w Oksfordzie) był filozofem, eseistą, tłumaczem, autorem powiastek satyrycznych, dramatów i wierszy, jednym z najwybitniejszych umysłów II połowy XX stulecia.

Jego ojciec został aresztowany przez gestapo i zgładzony na Pawiaku w 1943 r., on sam czas okupacji spędził ukrywając się, m.in. w miejscowości Garbatka pod Radomiem. Po wojnie związał się ze środowiskami radykalnie lewicowymi - był członkiem Akademickiego Związku Walki Młodych "Życie", a potem PPR. Ukończył filozofię na Uniwersytecie Łódzkim, następnie - wraz z żoną: Tamarą Dynenson - przeniósł się do Warszawy, pracując m.in. w tzw. "szkole janczarów" - Instytucie Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR. W latach 1950-1968 był wykładowcą Uniwersytetu Warszawskiego, stając się współtwórcą słynnej warszawskiej szkoły historyków idei (Bronisław Baczko, Krzysztof Pomian, Jerzy Szacki, Andrzej Walicki...).

Początkowo marksistowski dogmatyk, nieubłagany krytyk Kościoła, z czasem stał się czołowym przedstawicielem rewizjonizmu, coraz mocniej kwestionującym polityczne i społeczne realia PRL-u. Po Marcu 1968 roku zwolniony z pracy i objęty zapisem cenzuralnym. Dwa lata wcześniej - za otwartą krytykę systemu socjalistycznego - wyrzucono go z PZPR.

Od 1968 przebywał na emigracji, wykładał m.in. na amerykańskich uniwersytetach Yale, University of California w Berkeley oraz w Institute for Social Research w Chicago. Od 1970 r. był profesorem All Souls College w Oksfordzie. Związany z opozycją demokratyczną, jej intelektualny i moralny autorytet, był m.in. członkiem KOR-u.

Zwieńczeniem jego badań nad myślą Marksa i jego następców była fundamentalna analiza "Główne nurty marksizmu" (1978). Jednocześnie coraz wyraźniejsza była koncentracja jego zainteresowań wokół religii - jako społecznym i duchowym fenomenie, będącym wyrazem ludzkiej potrzeby odnajdywania w świecie sensu, przeciwstawiania się własnej śmiertelności. Niezwykle ważna, poddająca krytyce uroszczenia naiwnego racjonalizmu, była tu książka "Obecność mitu" (1974). "O żywot aniołów jestem spokojny. Natura ludzka potrzebuje świata wyposażonego w sens. To nie jest pragnienie, którego ludzie mogą się pozbyć, nie jest też czymś, czego należałoby sobie życzyć, by się pozbyli. Sens nie może być przez nas dowolnie zadekretowany, lecz musi być jakoś znaleziony. Wynika to z przekonania, że istnieje rzeczywistość wyższego rzędu, w której znany nam świat doczesny jest zanurzony" - mówił Leszek Kołakowski w rozmowie dla "TP" w 2002 r.

W 1988 r. po raz pierwszy od 20 lat przyjechał do Polski, udzielił wtedy obszernego wywiadu Jerzemu Turowiczowi ("TP" 1989, nr 7 - od tego czasu był stałym gościem na naszych łamach - aż do stycznia tego roku, kiedy opublikował swój ostatni tekst"Hendekalog inteligenta"). W 1997 r. otrzymał Order Orła Białego, a w 2006 r. Medal Św. Jerzego, przyznawany przez "Tygodnik Powszechny". W roku 2003 został pierwszym laureatem Nagroda Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych im. Johna Klugego, czyli tzw. Nobla nauk humanistycznych.

"Co przede wszystkim rzuca się w oczy - gdy spojrzeć na pierwsze 80 lat życia Leszka Kołakowskiego - to wyjątkowość tego zjawiska: już przed trzydziestką wybitny uczony, historyk idei religijnych, filozoficznych i politycznych, któremu z czasem najlepsze instytucje zachodniego świata nadały wszelkie możliwe honory, tytuły, nagrody; polski filozof, którego nazwiska nie może nie znać nawet największy ignorant na najbardziej prowincjonalnym uniwersytecie, gdziekolwiek. Jego książki o Spinozie (»Jednostka i nieskończoność«), o bezwyznaniowym chrześcijaństwie XVII wieku (»Świadomość religijna i więź kościelna«), o marksizmie (»Główne nurty marksizmu«), o świętym Augustynie i Pascalu (»Bóg nam nic nie jest dłużny«), a także traktaty filozoficzne takie jak »Obecność mitu« czy »Horror metaphysicus« - to klasyka, nie tylko dla polskich, także dla innych europejskich, także dla amerykańskich czytelników - pisał przed dwoma laty Krzysztof Michalski. - I jednocześnie: jakże często słowa tego samego Kołakowskiego pomagały zrozumieć, co się dzieje w Polsce, pozwalały wielu z nas odnaleźć się w trudnej politycznie czy moralnie sytuacji tu i teraz; i to nie tylko tym, co się z nim zgadzali - ale także i innym, dobrej woli, choć innego zdania. »Kapłan i błazen«, »Etyka bez kodeksu«, »Tezy o nadziei i beznadziejności« to kamienie milowe, punkty orientacji polskiej inteligencji - i wtedy, kiedy były pisane, i teraz. Czegoś takiego jeszcze w Polsce nie było: owszem, byli uczeni światowej sławy w jakiejś dziedzinie, znani nie tylko u nas filozofowie (choć nie na taką skalę), byli myśliciele, którzy potrafili poruszyć nasze umysły i wrażliwość moralną - ale nigdy, myślę, wszystko to nie było skupione w jednym człowieku"...

Leszek Kołakowski opublikował m.in.:

"Szkice z filozofii katolickiej", 1955

"Światopogląd i życie codzienne", 1957

"Jednostka i nieskończoność. Wolność i antynomie wolności w filozofii Spinozy", 1958

"Trzynaście bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych", 1963

"Klucz niebieski", 1964

"Rozmowy z Diabłem", 1965

"Świadomość religijna i więź kościelna", 1965

"Filozofia pozytywistyczna", 1966

"Kultura i fetysze", 1968

"Obecność mitu", 1972

"Husserl i poszukiwanie pewności", wyd. ang. 1975, pol. 1987

"Główne nurty marksizmu", t. 1-3, 1976-78

"Czy Diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań", 1982

"Jeśli Boga nie ma...", wyd. ang. 1982, pol. 1988

"Bergson", wyd. ang. 1984, pol. 1997

"Horror metafizyczny", wyd. ang. 1988, pol. 1990

"Pochwała niekonsekwencji. Pisma rozproszone", 1-3, 1989

"Bóg nam nic nie jest dłużny..." 1994

"Mini-wykłady o maxi-sprawach", cz. I - III, 1996, 1998, 2000

"Moje słuszne poglądy na wszystko", 1999

"Wśród znajomych. O różnych ludziach - mądrych, zacnych, interesujących i o tym, jak czasy swoje urabiali", 2004

"Czas ciekawy, czas niespokojny. Z Leszkiem Kołakowskim rozmawia Zbigniew Mentzel", część I - 2007, część II - 2008

"O co nas pytają wielcy filozofowie", cz. I-III, wyd. zbiorcze 2008

Wkrótce Wydawnictwo Znak opublikuje jego ostatnią książkę: "Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania".

Przeczytaj "Apokryf", dodatek do "TP" na 75. urodziny prof. Kołakowskiego...

"Zakład Kołakowskiego" - rozmowa z Piotrem Mucharskim...

Przeczytaj rozmowę Zbigniewa Mentzla z prof. Leszkiem Kołakowskim w "TP" nr 39/2008...

Posłuchaj "Rozmów z Mistrzem" w TVN 24...

"O co pytają nas wielcy filozofowie" I - czytaj...

"O co pytają nas wielcy filozofowie" II - czytaj...

"O co pytają nas wielcy filozofowie" III - czytaj...

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]

Artykuł pochodzi z dodatku „Leszek Kołakowski 1927-2009