Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
W „Żywych cieniach” (2012), galerii portretów przyjaciół, znalazło się wspomnienie o „Zapisie”, pierwszym pozacenzuralnym czasopiśmie literackim, współtworzonym przez autorkę. Idea „Zapisu” zrodziła się w 1976 r., w środowisku skupionym wokół Komitetu Obrony Robotników. Sześć lat później w Paryżu powstały „Zeszyty”; dla Barbary Toruńczyk oznaczało to rezygnację z amerykańskiego stypendium i kariery naukowej. „Chciałam założyć pismo, przeważyły więzy z przeszłością, z Polską... był to logiczny rozwój mojego życia, mojej osobowości, zainteresowań” – tłumaczy Agnieszce Papieskiej w zamykającej „Nitkę Ariadny” rozmowie na jubileusz 30-lecia. I dodaje: „Myślę, że długoletnie istnienie pisma, które pozostało wierne swoim kryteriom, miarom, autorom, przy tak dużych zmianach, jakie zachodzą w kulturze, ma samoistną wartość, bo utrwala pewien wzór”.
Rozmowa nosi tytuł „Czasami mam poczucie, że idę pod prąd”. Rzeczywiście, ataki na „Zeszyty...” powtarzają się co najmniej od czasu pamfletu Rafała Grupińskiego sprzed lat dwudziestu kilku. Często przyjmują postać rzucanych niby to mimochodem kąśliwych uwag. Mam niekiedy wrażenie, że merytoryczny spór o kierunek rozwoju kultury czy też o hierarchie (bądź ich brak) ma tu znaczenie drugorzędne; przeciwników najbardziej irytują upór, konsekwencja i skuteczność działania...
„Nitka Ariadny” zawiera teksty w większości wcześniej publikowane – ważnym wyjątkiem jest rozmowa z Gustawem Herlingiem--Grudzińskim pochodząca z 1982 r. Najważniejsze tematy książki to Herbert, Miłosz oraz dorobek poetycki Nowej Fali. Zwracam uwagę na obszerne, trochę polemiczne, trochę dopowiadające recenzje z książek Andrzeja Franaszka o Miłoszu i Lidii Burskiej o pokoleniu ’68 oraz na równie obszerny esej o poezji Adama Zagajewskiego. W dziale zatytułowanym „W zapadniach labiryntu” autorka przypomniała swój szkic sprzed lat poświęcony publicystyce „Sztuki i Narodu”, pisma wydawanego podczas II wojny przez Konfederację Narodu. „Sztuka na rozkaz sumienia” to rzecz o sprzecznościach między ideologią wyznawaną przez twórców związanych z tym pismem a ich własną twórczością. A pośród „Miejsc elektrycznych” (dział kolejny) znalazła się dedykowana Pawłowi Hertzowi „Wycieczka do Parmy” – pochwała prowincjonalnego miasta, które uczestniczyło w wielkiej kulturze Europy, ale też dojrzałej mądrości życiowej, zdecydowania, pasji i pogody ducha. Piękny i krzepiący tekst!
Barbara Toruńczyk „Nitka Ariadny” Zeszyty Literackie Warszawa 2014, ss. 402
