Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Jeszcze na początku lat 90. Krystyna Kersten wydała "Polaków, Żydów, komunizm. Anatomię półprawd 1939-1968" (NOWA 1992), a Jan Błoński zebrał swoje eseje, z głośnym tekstem opublikowanym na łamach "TP", "Biedni Polacy patrzą na getto" (WL 1994). Również niedługo po 1989 r. ukazała się praca zbiorowa pod red. Jerzego Tomaszewskiego "Najnowsze dzieje Żydów polskich w zarysie (do 1950 r.)" (PWN 1993), a także książka Bożeny Szaynok "Pogrom Żydów w Kielcach 4 VII 1946" (Bellona 1991) i opracowanie "Antyżydowskie wydarzenia kieleckie 4 lipca 1946 r. Dokumenty i materiały" (red. Stanisław Medycki i Zenon Wrona, UM Kielce, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 1992).
Kilkadziesiąt publikacji ukazało się pod szyldem Żydowskiego Instytutu Historycznego. Wymieńmy choćby wybór tekstów źródłowych "Dzieje Żydów w Polsce", a szczególnie tom dotyczący lat 1944-68 (red. Alina Cała, Helena Datner-Śpiewak, 1997), "Długi cień Zagłady" - zbiór rozpraw Feliksa Tycha (1999), "Numerus clausus, getto ławkowe, numerus nullus, paragraf aryjski. Antysemityzm na Uniwersytecie Warszawskim 1931-1939" Moniki Natkowskiej (1999) oraz pracę Anny Cichopek "Pogrom Żydów w Krakowie 11 sierpnia 1945 r." (2000), a do tego "Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego".
Przed "Sąsiadami" Jan Tomasz Gross napisał "Upiorną dekadę. Trzy eseje o stereotypach na temat Żydów, Polaków, Niemców i komunistów 1939-48" (Universitas 1998). Książka o Jedwabnem ukazała się w r. 2000 nakładem Pogranicza, a trzy lata później jej autor wydał w tej samej oficynie "Wokół »Sąsiadów«. Polemiki i wyjaśnienia". Jeden z ówczesnych oponentów Grossa, Tomasz Szarota, w r. 2000 opublikował "U progu zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa, Paryż, Amsterdam, Antwerpia, Kowno" (Sic!). W bezpośrednim związku z "Sąsiadami" pozostaje reporterska książka Anny Bikont "My z Jedwabnego" (Prószyński i S-ka 2004), a także "U genezy Jedwabnego. Żydzi na Kresach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939-lipiec 1941" Andrzeja Żbikowskiego (ŻIH 2006).
Debata wokół "Sąsiadów" zmieniła sytuację o tyle, że w badanie źródeł i wydawanie prac historyków włączył się Instytut Pamięci Narodowej, kierowany wówczas przez Leona Kieresa. Zawdzięczamy mu przede wszystkim dwutomowe opracowanie "Wokół Jedwabnego" (red. Paweł Machcewicz i Krzysztof Persak, 2002) i tom "Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką. Studia i materiały" (2006, red. Andrzej Żbikowski). Czas przeszły przy działaniach IPN jest uzasadniony o tyle, że zarówno we wstępie do tej ostatniej publikacji, jak i w wydanej niedługo później monografii "Wokół pogromu kieleckiego" (red. Łukasz Kamiński i Jan Żaryn, 2006) nowe władze Instytutu deklarują przeniesienie zainteresowań na inną tematykę.
W tej sytuacji główny ciężar badania trudnych spraw polsko-żydowskich wzięło na siebie powołane w 2003 r.
Centrum Badań nad Zagładą Żydów, a działalność wydawniczą - patronujący mu Instytut Filozofii i Socjologii PAN. Ich staraniem ukazały się m.in. "Szanowny panie Gistapo. Donosy do władz niemieckich w Warszawie i okolicach w latach 1940-41" Barbary Engelking (2003), "Ja tego Żyda znam. Szantażowanie Żydów w Warszawie 1939-43" Jana Grabowskiego (2004), a ostatnio tom "Prowincja Noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim" (red. Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka, 2007).
Centrum publikuje także rocznik "Zagłada Żydów. Studia i materiały", w którego pierwszym numerze (2005) ukazała się m.in. obficie cytowana w "Strachu" rozprawa Aliny Skibińskiej i Jakuba Petelewicza "Udział Polaków w zbrodniach na Żydach na prowincji regionu świętokrzyskiego", a jego badacze przygotowali również "Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście" (Barbara Engelking i Jacek Leociak, 2001) oraz książkę "Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni na »aryjskich papierach«" (Małgorzata Melchior, 2004).
Pobieżne siłą rzeczy wyliczenie warto uzupełnić o prace Natalii Aleksiun, Augusta Grabskiego i Marcina Kuli, a także o tom "Świat niepożegnany. Żydzi na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w XVIII-XX wieku" (red. Krzysztof Jasiewicz, Rytm 2005). Jak pisał w "TP" Jerzy Jedlicki, mamy do czynienia z zamknięciem półwiekowego okresu "wstydliwych przemilczeń i niedomówień".
